We noemen het ‘domheid’ dat mensen nog steeds vallen voor figuren als Trump. Terwijl we toch geleerd zouden hebben van het verleden. Nooit meer extremen, zeiden we. Nooit meer blinde verering van leiders die bulderen in plaats van leiden. En toch gebeurt het weer.
Weer klinkt er een stem die alles belooft. Simpel, luid, zelfverzekerd tot in het absurde. En miljoenen mensen lopen erachteraan. Dat is geen toeval. Dat is een spiegel, en wat we daarin zien, is niet alleen Trump – het zijn wij.
Waarom vallen mensen steeds opnieuw voor dit soort leiders?
Het makkelijke antwoord is: “Ze zijn dom.” Of: “Ze zijn gehersenspoeld.” Maar wie dat denkt, kijkt niet goed. Want de aantrekkingskracht van autoritaire figuren zit dieper. Dieper in hoe mensen denken, voelen, lijden en hopen. Het is geen afwijking. Het is een patroon. Een eeuwenoud mechanisme.
In tijden van onzekerheid – oorlog op het scherm, verdeeldheid, angst, algoritmes die slecht nieuws versterken – groeit de roep om duidelijkheid. Niet twijfelaars, maar roepers. Geen genuanceerd beleid, maar een grote bek die zegt: “Ik fiks dit.” Punt.
Mensen zoeken houvast. Dat is altijd zo geweest. Maar als ze het vanbinnen niet meer vinden, gaan ze zoeken buiten zichzelf. Ze projecteren hun verlangen naar zekerheid, controle en richting op wie het wél lijkt te hebben. En net daar slaan figuren als Trump toe. Met simpele antwoorden, grote woorden en een zelfvertrouwen waar je haast jaloers op zou worden. Zwartwit spreekt nu eenmaal makkelijker dan grijs. En in tijden van verwarring voelt dat verdomd helder.
Het verklaart waarom overal kleine en grote goeroes opstaan. Die gouden zaken doen in hun zelfgebouwde fuik. Mensen trappen er makkelijk in – ze krijgen aandacht. Het werkt in alle richtingen. Aandacht is zuurstof. Zonder zuurstof kun je niet overleven. In de blinde zoektocht naar aandacht grijpt de mens naar controle over alles en iedereen – uit angst om de aandacht te verliezen. Zonder aandacht is er geen leven. Het is een overlevingsmechanisme en het leidt tot gedrag waar geen touw aan vast te knopen valt. Als je het zo bekijkt kunnen we iets leren van de oranjegekleurde. Hij is een spiegel. Hij weet wat hij doet maar begrijpt het niet. Zijn bewustzijn heeft een te smalle bandbreedte. Zijn brein is allicht te zwaar verstoord door het eigen verleden.
Voor de getrouwen biedt hij een mentale schuilkelder: liever een leider die buldert dan eentje die twijfelt. Liever duidelijkheid dan nuance. Zo werkt het. Wij zijn geen rationele robots. We zijn mensen – met angsten, frustraties en hoop. En die emoties worden elke dag opnieuw aangescherpt. Door sociale media, door algoritmes die conflict en spektakel belonen. Wat roept, botst of choqueert, krijgt aandacht. En aandacht is macht. Trump begrijpt dat als geen ander. Hij is content. En de wereld is zijn zandbak – de ene dag spelend met tarieven die de wereld ontwrichten, de dag erna met weer iets anders. De media geven hem de aandacht waar hij om vraagt, en ze doen dat met een welwillende volharding. Elke dag opnieuw. Aandacht voedt aandacht.
Of de oranjegekleurde nu gek is of geniaal? Het doet er niet toe. Wat telt, is dat miljoenen mensen hem volgen. En dat zegt meer over ons dan over hem.
Want wie gelooft, blijft vaak geloven. Niet uit domheid, maar uit zelfbescherming. Toegeven dat je fout zat? Dat is pijnlijk. Dus kiezen mensen ervoor door te gaan. Zelfs als het overduidelijk ontspoort. Dat is hoe de sektedynamiek werkt: hoe dieper je erin zit, hoe moeilijker je eruit raakt. En dat heeft niets met intelligentie te maken.
Ondertussen verschuift de norm. Wat eerst schokkend was, wordt vermoeiend. En dan: normaal. Zo glijden samenlevingen af. Niet met één grote stap, maar met kleine, ongemerkte verschuivingen. Tot wat ooit ondenkbaar was, beleid wordt. Is dat domheid? Nee. Het is menselijk. En precies dát maakt het gevaarlijk.
Want mensen die zich verloren voelen, zijn kwetsbaar. En die kwetsbaarheid wordt misbruikt. Door leiders die dat herkennen en er gewiekst op inspelen. Die hun eigen macht boven alles stellen. Dat is de giftige kern: narcisme dat zich voedt met angst en bevestiging.
En dan de vraag: kunnen mensen nog wakker worden? Kunnen ze uit die fuik klimmen?
Misschien niet allemaal. En zeker niet ineens. Bewustzijn komt niet met een klap. Het komt in golven. Net als inzicht. Net als verandering. We weten nog te weinig over ons eigen bewustzijn – laat staan hoe het zich ontwikkelt in tijden van massamedia en manipulatie.
Maar het moet ergens beginnen. Niet bij de ander, maar bij onszelf. Door ons af te vragen: wat maakt ons zélf vatbaar voor de roep van de sterke man? Waarom verlangen we naar leiders die beloven wat ze nooit kunnen waarmaken? Zolang we dat mechanisme niet in onszelf herkennen, blijven we erin vastzitten. De weg eruit begint niet met beschuldigingen, maar met inzicht. Begrip. Reflectie.
De geschiedenis herhaalt zich niet letterlijk, maar ze rijmt wel. De echte vraag is dan ook niet: hoe stoppen we de volgende Trump? Maar: hoe zorgen we ervoor dat we hem niet meer nodig denken te hebben?
