Kunnen we de ander ooit wel helemaal kennen? Weten we eigenlijk wel wat er in het jonge brein omgaat? Kennen we onszelf wel in voldoende mate? We denken vaak van wel.
We zijn meesters in observeren, althans dat denken we. We analyseren, interpreteren en trekken conclusies op basis van wat we zien en horen. Maar hoe betrouwbaar is dat beeld? Wat als alles wat we waarnemen slechts een zorgvuldig geconstrueerde illusie is? Een mistgordijn, een theater waarin we onszelf en anderen een rol zien spelen, zonder ooit het echte script te lezen.
Het menselijk gedrag is een optelsom van aangeleerde patronen, sociaal wenselijke reacties en ingesleten automatismen. Een glimlach hoeft geen blijdschap te betekenen, net zo min als een traan verdriet uitdrukt.
De illusie
We hebben allemaal geleerd onszelf te presenteren op een manier die past bij de situatie. Op de werkvloer spelen we de competente professional, op sociale gelegenheden de charmante gesprekspartner, thuis misschien de betrouwbare ouder of partner. Maar wie zien we als de maskers vallen? En vallen ze ooit echt?
Op onverwachte momenten breekt de illusie. Soms als een subtiele barst, een ogenblik van echtheid in een verder perfect geregisseerde voorstelling. Soms als een mokerslag die ons dwingt onze aannames te herzien. Denk aan de collega die altijd energiek en enthousiast leek, tot hij ineens opgebrand thuiszit. Of de vriend die met zijn onuitputtelijke humor iedereen amuseert, maar in stilte worstelt met depressie.
Het verborgene
We denken te weten wie iemand is, totdat we beseffen dat we slechts de buitenkant hebben gezien. Sommigen zijn perfecte acteurs, maar je leert ze pas echt kennen achter gesloten deuren. Van buitenaf heb je bijvoorbeeld geen zicht op narcistisch partnergeweld of verborgen sadistische vernederingen.
Sommige mensen zijn een wandelend kruitvat, een tikkende tijdbom. Allicht omdat er zoveel is dat onderdrukt moet worden. Wat hebben ze zelf meegemaakt? Wat is hen overkomen en, nog belangrijker, wat heeft het in hen achtergelaten? Deze vraag botst nog te vaak op ontkenning.
Langzaam stapelt de spanning zich op, zonder dat de buitenwereld iets in de gaten heeft. Totdat de druk te groot wordt. Plots kan er een uitbarsting zijn, een explosie. Een onverwachte woede-uitval, een heftige emotionele reactie of een drastische handeling die niemand zag aankomen. Maar was het echt zo onverwacht? Of hebben we de signalen over het hoofd gezien?
De realiteit is dat we niet hebben geleerd om voorbij de mist te kijken. Onze maatschappij beloont de schijn. We omarmen het oppervlak en vrezen de diepte. Maar wat zou er gebeuren als we werkelijk zouden kijken? Als we niet alleen de woorden hoorden, maar ook de stilte ertussen? Als we niet alleen keken naar iemands houding, maar ook voelden wat daarachter schuilgaat?
De verbinding
Misschien is dat waar echte verbinding begint. Niet in het aannemen van wat we zien, maar in het openstaan voor wat onzichtbaar is. Want pas als we voorbij de illusie durven te kijken, kunnen we werkelijk begrijpen wie iemand is.
En misschien, heel misschien, ontdekken we dan ook iets nieuws over onszelf. Misschien realiseren we ons dat we zelf ook maskers dragen, dat we ook een mistgordijn optrekken om kwetsbaarheid te verbergen. En soms, wanneer we denken dat we iemand volledig doorgrond hebben, kan een onverwachte daad of uitbarsting van een ogenschijnlijk rustige of professionele medemens ons volledig uit het veld slaan.
We kunnen steil achterover vallen van verbazing, of zelfs verontwaardigd zijn dat we deze kant van iemand nooit eerder zagen. Maar was die kant er niet altijd al? Of hebben we gewoon niet goed genoeg gekeken?
De verwondering
Misschien ligt de sleutel in verwondering: het besef dat we de ander nooit helemaal kunnen kennen. Dat kan meevallen, dat kan tegenvallen. Sommige eigenschappen blijven jarenlang verborgen, soms omdat de ander ze zorgvuldig maskeert, soms omdat we ze simpelweg niet wíllen zien.
Verborgen narcisme, bijvoorbeeld, openbaart zich vaak pas na jaren – en misschien zien we het pas omdat we gaandeweg ook onszelf beter leren kennen. Wie weet hoeveel van wat we denken te begrijpen slechts een weerspiegeling is van onze eigen illusies?
