Vanbuiten moet het leven tegenwoordig perfect zijn. Afgeborsteld. Opgepoetst. Voor minder komen we ons bed niet uit. De lat ligt hoog, onrealistisch hoog. De dag is gevuld met druk om gelukkig en succesvol te zijn. Het lijkt wel de norm om altijd klaar te staan voor anderen, onszelf weg te cijferen, te vechten of te vluchten. Zo hoeven we de eigen pijn niet onder ogen te zien.
Intussen lijken we met de glimlach op het gezicht de touwtjes stevig in handen te hebben. Schijn bedriegt.
Vanbinnen ziet het verhaal er anders uit. Onderhuids is er onzekerheid, somberheid, donkerte, zelfkritiek, schuld en schaamte. Onderhuids is er de stress door de controledrang, het streven naar perfectie en het krampachtig in stand houden van de beschermlagen.
Intussen vallen we als vliegen maar we blijven hardnekkig volhouden, tot de veer breekt.
Er klopt iets niet.
Ergens voel je zelf ook wel dat er iets niet klopt. Dikwijls voel je het ergens in je lijf. Je voelt het maar erover praten is niet zo evident. Een gevoel van eenzaamheid, wanhoop en opgesloten zitten in jezelf houdt je tegen. Kwetsbaarheid laten zien mocht vroeger ook niet. Er was toen wellicht ook niemand die je onvoorwaardelijk steunde.
Vanbuiten is er perfectionisme en perfectionistisch gedrag. Vanbinnen en dus aan het zicht onttrokken is er volgens psychologe Margaret Robinson Rutherford de ‘perfect verborgen depressie’ – Perfectly Hidden Depression, How to Break Free from Perfectionism, Find Self-Acceptance, and Live a Happier Life (2019). Rutherford deed jarenlang onderzoek naar de samenhang tussen perfectionisme en depressie en de verstrekkende gevolgen ervan.
Perfectionisme is dan slechts het spreekwoordelijke topje van de ijsberg. Het kan gezien worden als de perfecte manier om de wanhoop en de somberheid diep vanbinnen te verbergen. Uit schaamte, niet goed weten hoe ermee om te gaan, omdat het allemaal te pijnlijk aanvoelt?
Het perfectionistisch gedrag en het perfecte uiterlijk en al de rest kunnen we zien en observeren, doch niet altijd. We zien het niet bij onszelf. We zien het niet omdat het de ‘uitgelezen’ manier is en blijft om te overleven in een prestatiegerichte maatschappij. Het is een vorm van bescherming, van omgaan met de harde realiteit. Er zit daarenboven beloning aan vast maar achter de schermen ook veel treurnis. Perfectie is een fata morgana. Ernaar streven is zelfdestructief.
Aangezien perfectie niet bestaat komt hier veel onvrede en ‘ongelukkigheid’ uit voort. Mensen kunnen diep vallen als blijkt dat de perfectie niet bestaat.
“Perfectie is de wortel die de ezel zichzelf voorhoudt – waarmee ik uiteraard geen enkele ezel wil beledigen.”
— Luc Van De Steene
Volgens Rutherford is perfectionisme de perfecte dekmantel voor de verborgen depressieve gevoelens. Dit zijn volgens haar de belangrijkste kenmerken:
- Je bent perfectionistisch ingesteld, met een constante, kritische innerlijke stem van intense schaamte.
- Je legt een overdreven verantwoordelijkheidsgevoel aan de dag.
- Het is verre van evident om met pijnlijke emoties om te gaan.
- Je vermijdt situaties waarin controle niet mogelijk is.
- Presteren is een manier om je waardevol te voelen.
- Je bent begaan met het welzijn van anderen terwijl je weinig toegang hebt tot je innerlijke wereld.
- Je negeert of ontkent de emotionele pijn of het misbruik uit het verleden.
- Je voelt een drang om alles onder controle te houden en/of je vlucht weg van de angst.
- Je gelooft erg in het tellen van je zegeningen als de basis van je welzijn.
- De relationele problemen staan vaak in schril contrast met het professionele succes.
Deze tien kenmerken liggen perfect in lijn met wat elders op deze blog over perfectionisme geschreven staat. Door echter te wijzen op datgene wat onder het maaiveld speelt, de verborgen depressie, verandert de focus. Het is lang niet voldoende om enkel de symptomen aan te pakken. Er is wel degelijk een diepgaande aanpak vereist.
Vanuit de praktijk heb ik de indruk dat de mate waarin het perfectionisme zichtbaar is, een soort graadmeter is voor het gewicht van de verborgen depressieve gevoelens. Het verband tussen beide kan ook verklaren waarom de verborgen depressie zich in periodes effectief manifesteert tot chronisch wordt.
Het komt er dus op aan om zo veel mogelijk preventief te werken.
Tot slot. We kunnen ons afvragen hoe het verhaal onderhuids tot stand komt, of we kunnen ons dat niet afvragen en maar laten betijen. De vraag brengt ons bij de toxische delen die zich meestal in de kindertijd hebben afgesplitst van het bewustzijn. Ze zijn een eigen leven gaan leiden. Deze delen bevatten de toxische informatie die eigen is aan innerlijk trauma. Het is zeer ongezond om dit te gaan onderdrukken. What you resist persists (Carl Gustav Jung).
Blijf er niet mee zitten.
