Ik betrap mezelf er steeds vaker op: ik zit naar mensen te kijken alsof ik door een glazen wand kijk. Niet als superieure toeschouwer – dat zou van arrogantie getuigen – maar als iemand die nét een andere bril op heeft. En door die bril zie ik iets wat me bezighoudt: mensen die zelden zichzelf zijn.
Ze spelen rollen. Ze pleasen. Ze stemmen hun gedrag af op verwachtingen waarvan ze zich vaak niet eens bewust zijn. Alsof ze in een onzichtbaar script meespelen waarin echtheid een risico is. Alsof erbij horen belangrijker is dan er zijn.
Ik zie het op alle niveaus. In het publieke debat, waar inhoud verdwijnt onder morele rookgordijnen. Zoals bij de discussie over de riante pensioenen van magistraten: de oorspronkelijke vraag – hoe rechtvaardig is dit? – wordt snel overstemd door defensieve geluiden als: het gerecht is weer de pineut en de pispaal. Niet transparantie maar status quo lijkt de kern van het spel. Het masker beschermt de macht.
In het werkveld. Overlegmomenten waar niemand zegt wat hij werkelijk denkt, maar iedereen doet alsof. Of op sociale media, waar mensen hun zorgvuldig opgebouwde persona tentoonstellen, terwijl daaronder vaak een roep om erkenning schuilt. Niet: zie mij zoals ik ben, maar: zie mij zoals ik hoop te zijn. In het onderwijs. Kinderen die leren in de pas te lopen, zich aan te passen, zich te voegen. Terwijl er zo weinig ruimte is voor verwondering, voor existentiële vragen, voor authenticiteit. Zelfs vriendschappen kunnen façades zijn.
“Waarom dat aanpassingsgedrag, die schijn van controle, die verhullende laagjes van strategie?”
Je moet het zelf ervaren om te weten hoe het voelt: jarenlang proberen om iets op te bouwen en uiteindelijk moeten vaststellen dat het nooit echt verbonden heeft. De ander bleef op afstand. De diepgang kwam er niet. Ik heb die diepte nodig om te kunnen floreren. Dat roept vragen op. Waarom lukt het zoveel mensen niet om zich echt te laten zien? Waarom dat aanpassingsgedrag, die schijn van controle, die verhullende laagjes van strategie?
Ik geloof niet dat het onwil is. Eerder een vorm van ‘inbunkeren’. Velen van ons hebben geleerd — als kind of in het latere leven — dat je je ware zelf beter wat kunt beschermen. Dat kwetsbaarheid gevaarlijk is. Dat afwijken je buiten de groep plaatst. En dus bouwen mensen een façade, een bunker. Niet uit kwaadaardigheid, maar uit noodzaak. En voor je het weet, wórd je je rol. Dan ben je niet langer iemand die pleast — je bént de pleaser. Niet omdat je dat wil, maar omdat je ooit hebt geleerd dat het zo moest. Uit zelfbescherming. Als overlevingsmechanisme.
“Je ziet het spel, maar je verlangt naar de stilte daarachter.”
Die gedachte stemt me mild. En toch blijf ik verlangen naar meer. Meer echtheid. Meer ongemak dat tot ontmoeting leidt. Meer mensen die durven zeggen: ‘Ik weet het ook niet precies. Maar dit voelt leeg.’
De hoogbegaafde blik, of gewoon de blik van wie het anders ziet, is niet altijd makkelijk. Je ziet het spel, maar je verlangt naar de stilte daarachter. Je herkent het patroon, maar je hongert naar de mens. Misschien is dat de zin van dit alles: dat we ondanks alles blijven zoeken naar wat echt is. Dat we blijven proberen — soms stuntelend, soms stil — om de façade te laten vallen. En dat we, in dat zoeken, elkaar vinden.
Niet in perfectie.
Maar in echtheid.
