In navolging van een Vlaams schrijver bericht ik over iets universeel menselijks zoals troost en ik zet er een lieftallig poesje bij om toch maar niemand voor het hoofd te stoten. Mensen zitten tegenwoordig zo snel op hun paard. (Foto’s © Pixabay)
Heeft een mens troost nodig? De vraag wordt wel eens gesteld op plaatsen waar mensen samenkomen.
Voor de gelovige ligt het antwoord voor de hand en dan hoeven we niet verder na te denken. Maar hoe denken we dan wel verder? De slimme professor, een pleonasme, zegt dat hij geen troost nodig heeft. Daar valt iets voor te zeggen, en vooral respectvol te bejegenen. Stel dat we toch maar verder willen denken. Dat was tenslotte wat die jezuïeten maar bleven zeggen: plus est en vous. Ze bedoelden eigenlijk: denk nog wat verder na en kom dan eens terug. Die andere professor die we in deze tijden zo hard missen, zei dat trouwens ook: nooit stoppen met denken, er is geen eindmeet. Het zijn charlatans en bedreven manipulators die ons proberen wijs te maken dat we beter niet zo veel denken – als dat geen camouflage is! Ze komen verwarring zaaien maar denk eraan, als de vos de passie preekt, boer pas op uw ganzen.
Geen troost nodig hebben, fair enough. Een mens kan ook troost vinden in de gedachte geen troost nodig te hebben. Een gedachte kan troost brengen, zoals religie dat ook kan doen. Religie is uiteindelijk ook maar een gedachte, weliswaar aan iets dat groter is dan de mens. Gedachten (brain) brengen ons bewustzijn (mind) op gang. De gedachte aan iets groters kun je als mens afwijzen – fair enough. Of je dat nog kunt doen na lezing van Stephen Hawking is weer een andere vraag. We weten intussen dat er een universeel bewustzijn bestaat.
Troost hébben we nodig, of je dat nu wilt of niet. We hebben het ook nodig om elke dag op te staan om in leven te blijven. Troost is een deel van de condition humaine, een deel dat zo belangrijk is als alle andere delen. Troost is ook iets universeels, zoals liefdesverdriet of de pijn van het afscheid dat ook is. Het is een e-motion, letterlijk een energie in beweging – van het Latijnse emovere. Dat zei Einstein, alles is energie, en dat zei Darwin ook al. Emoties hebben als doel om fysieke beweging te bewerkstelligen en om een staat van fysiek evenwicht te hervinden. Is dat evenwicht zoek dan riskeert de mens allerlei kwalen en klachten.
“Man and animals, all have the same senses, intuition, sensation, passions, affections and emotions (…) Heart, guts and brain communicate intimately via the ‘pneumogastric’ nerve, the critical nerve involved in the expression and management of emotions in both humans and animals. When the mind is strongly excited, it instantly affects the state of the viscera. (…) The liberated nerve-force produces in us the state we call feeling, which must expend and liberate itself in intense sensations, active thought, violent movements, or increased activity of the glands.” – Charles Darwin, The Expression of Emotions in Man and Animals (1872)
Beweren dat je geen troost nodig hebt, wijst op iets anders, iets dat buiten het bewustzijn is gevallen. Beweren dat je geen troost nodig hebt, is de ultieme bescherming tegen het besef dat je niet te troosten bent. Hoe zou je ook als mens! Een dierbare verliezen gaat nooit meer weg. Het verlies gaat nooit meer weg. Je blijft zoeken naar de woorden om te zeggen dat je niet te troosten bent. Het is te pijnlijk voor woorden en daar ontstaat de opening om het te ontkennen, uit zelfbescherming. Op plaatsen waar mensen samenkomen zeg je soms net het tegenovergestelde. Wir schaffen das.
Je kunt wel met de feiten leren leven. Daarin volg ik de eerste slimme professor. Maar je kunt de condition humaine niet ontkennen of je loopt het risico jezelf als mens uit te schakelen. Toen de jezuïeten plus est en vous me in de jonge oren kwamen fluisteren, was me niet onmiddellijk duidelijk wat ze bedoelden: denk nog wat verder na en kom dan eens terug. Het kan vele jaren duren. Bij de jezuïeten zelf ook trouwens. Sommigen gingen verder denken nadat ze hun kap over de haag hadden gegooid. Bij mijn weten zat er toen nog geen gat in de haag.
“Er zijn morele doelen, zoals het lijden van anderen verminderen of bijdragen aan de vooruitgang van onze soort. En er zijn intellectuele bronnen van betekenis: je kunt pakweg het universum proberen te begrijpen en de plaats die wij daarin innemen.”
– Steven Pinker in Troost doet leven, Humo 27 aug 2024
