Medemenselijkheid is geen theorie, geen abstract begrip. Het is de hand die troost, de stem die bemoedigt, de blik die verstaat zonder woorden. ‘Alles is relatie.’
Volgens Confucius is medemenselijkheid geen luxe, geen optionele eigenschap die men naar believen kan inzetten of negeren. Het is een conditie, een wezenlijk bestanddeel van ons mens-zijn. Zonder ren vervallen we tot holle omhulsels, lichamen zonder ziel, structuren zonder fundament.
In tijden van herstel wordt dit principe nog dwingender. Werkelijk herstel – geen oppervlakkige lapmiddelen, geen symptoombestrijding – vraagt om medemenselijkheid als fundament. Een conditio sine qua non. Een samenleving kan niet helen zonder dat haar leden elkaar erkennen in hun kwetsbaarheid, hun strijd en hun behoefte aan verbondenheid.
Stel je voor: een stad gehavend door stormen, waar de inwoners haastig schotten voor hun ramen timmeren. Ze dichten de gaten in hun muren, maar onderling blijven ze stil, op zichzelf. De storm mag dan geluwd zijn, maar de eenzaamheid woekert voort. Dit is symptoombestrijding. Echte wederopbouw begint pas wanneer buren elkaar weer in de ogen kijken, handen worden uitgestoken, en verhalen worden gedeeld. Daar, in dat samenzijn, ontstaat de ware genezing.
Medemenselijkheid is geen theorie, geen abstract begrip. Het is de hand die troost, de stem die bemoedigt, de blik die verstaat zonder woorden. Het is de keuze om niet weg te kijken, om aanwezig te blijven, om te geven zonder direct iets terug te verwachten.
Confucius (551 – 479 v.Chr.) beschouwde medemenselijkheid (ren) als een van de hoogste deugden en een essentiële voorwaarde voor een harmonieuze samenleving. Hij zag ren als de kern van ethisch handelen: “De mens met ren verlangt voor anderen wat hij voor zichzelf verlangt” (Analecten 6.30). Dit benadrukt de wederkerigheid en empathie in menselijke relaties.
Een van zijn beroemdste uitspraken is: “Behandel anderen niet op een manier die je zelf niet zou willen ondergaan” (Analecten 15.23). Dit principe ligt ten grondslag aan vele morele systemen wereldwijd en benadrukt het belang van zorg en respect voor anderen.
Voor Confucius was ren niet slechts een abstract idee, maar een actieve manier van leven: “De man van ren zet zichzelf in om anderen te helpen; hij verlangt zelf vooruitgang en helpt anderen ook vooruit” (Analecten 6.30). Dit betekent dat ware medemenselijkheid zich uit in daden, niet alleen in woorden of gevoelens. Hij vond dat leiders ren moesten belichamen om hun volk op een rechtvaardige manier te leiden: “Als een heerser ren bezit, zal het volk hem volgen zonder bevelen” (Analecten 2.1). Dit suggereert dat ware autoriteit voortkomt uit moreel gezag en niet uit dwang.
Hij zag medemenselijkheid als een voortdurende oefening: “Is ren ver weg? Als ik het verlang, is het hier” (Analecten 7.30). Dit betekent dat iedereen altijd kan streven naar meer medemenselijkheid door bewuste keuzes in het dagelijks leven. Medemenselijkheid was voor hem dus niet alleen een persoonlijke deugd, maar ook de sleutel tot sociale harmonie en goed leiderschap. Zijn ideeën hierover blijven relevant, vooral in een wereld die behoefte heeft aan empathie en samenwerking.
Menselijkheid en medemenselijkheid vormen zelfs de basis van elke relatie waaruit mensen mogen leren of groeien. In de context van coaching of therapie is het niet alleen de techniek of methodiek die herstel of genezing brengt, maar vooral de menselijke verbinding. Een hulpverlener die werkelijk aanwezig is, luistert en empathie toont, de zogenoemde professionele nabijheid, creëert een ruimte waarin de ander zich veilig voelt om te verkennen, te helen en te groeien. Dit wederzijdse begrip en respect leggen de basis voor werkelijke verandering en duurzaam herstel.
Wie werkelijk wil herstellen, moet niet alleen het eigen litteken verzorgen, maar ook de wonden van de ander zien. Want herstel zonder medemenselijkheid is als een brug zonder pijlers – gedoemd te bezwijken onder de eerste de beste last.
Confucius wist het al. Wij hoeven het slechts opnieuw te erkennen.
“Over de 250 mogelijke psychotherapieën en tachtig antidepressiva die er zijn hebben we iets ontdekt. Als die werken, komt dat niet door een molecuul of de therapie zelf, maar door de verbintenis en het ritueel dat je samen met een andere persoon organiseert. Ik vind dat heel fascinerend. Het geeft aan waar we in de toekomst onze aandacht verder op moeten richten. Alles is relatie.”
Psychiater Jim van Os: ‘De kwaliteit van onze relaties is het fundament van ons leven’
