Vanuit verschillende hoeken op het terrein, Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB), artsen, kinderartsen e.a., wordt al een hele poos gepleit voor een minister van het kind. “Investeren in kinderen en jongeren is investeren in de toekomst.”
In elk verkiezingsprogramma is er wel ergens sprake van de behoefte aan meer preventie. Het staat er mooi te wezen maar in de praktijk is er tot nog toe bitter weinig van in huis gekomen. Amper twee procent van het totale gezondheidsbudget is een habbekrats, een druppel in de woestijn.
Als er naast een minister van het kind ook een minister van preventie zou komen, en als die vervolgens als volwassen mensen met elkaar zouden samenwerken, zal iedereen daar wel bij varen. Zo ver zijn we nog niet, bijlange niet.
“36 miljard euro stopt de overheid in onze zorg, 14 miljard euro betaalt de patiënt. Van dat grote bedrag wordt ongeveer 2 % besteed aan preventie.” Slechts twee procent. – Bron: radio1.be
“Mensen zoeken pas hulp als het eigenlijk al te laat is. Waarom? Omdat ze de signalen die aanleiding geven tot ernstige problemen niet herkennen. En omdat het bestaande aanbod niet bekend genoeg is.” – Bron: cm.be/leef/preventie-en-gezondheid
“We moeten nadenken over het voorbeeld dat we als volwassenen geven aan jongeren. Dan heb ik het ook over corona. Iedereen schiet altijd in het negatieve. Iedereen gaat altijd op zoek naar de schuldige. We zouden jongeren moeten proberen te leren dat er oplossingen zijn. Je moet kinderen handvaten aanbieden om met stress om te gaan. Vaak heeft dat te maken met lichamelijk ontstressen, maar natuurlijk is het niet de bedoeling dat een kind het alleen moet oplossen.” – Bron: vrt.be
Twee procent is de spreekwoordelijke druppel op de hete plaat. De geestelijke gezondheidszorg geraakt langs alle kanten verhit. De wachtlijsten zijn een duidelijk teken aan de wand. Kinderen en jongeren zijn eens te meer de kanaries in de kolenmijn. Van existentieel welzijn is nog lang geen sprake. Vrijwel alles is curatief: als het kalf verdronken is, dempt men de put. Vrijwel alles wordt gemedicaliseerd. Naar schatting krijgen ongeveer 1,3 miljoen Belgen per jaar minstens één voorschrift voor een antidepressivum, ongeveer 12 procent van de bevolking. Er breekt paniek uit als het raderwerk van de productie stokt. Cynici hebben al het idee geopperd om antidepressiva aan het drinkwater toe te voegen. Gelukkig is cynisme een vorm van humor, geen stoornis.
Twee procent is een hallucinant klein aandeel. Onderzoek wijst nochtans uit dat preventie op de lange termijn rendeert, zelfs exponentieel. Op de lange termijn, dat is meteen ook waar het schoentje wringt. Ons brein is over het algemeen niet ingesteld op langetermijndenken – ‘we zullen het probleem oplossen als het zich stelt’. We overschouwen zo weinig. Nemen zo weinig afstand van onszelf en de dingen waar we tegenaan lopen. We weten zo weinig over de mens als mens. We krijgen onderweg zo weinig inzichten mee. Weinig of niets thuis. Weinig of niets in het onderwijs. Psycho-educatie is zo goed als onbestaande. Intussen wordt op het thuisfront onversaagd gekopieerd wat er is, en vooral wat er te weinig is aan onverdeelde aandacht. Laat staan onverdeelde aandacht voor het lichaam. Aandachtsstoornissen hebben nooit eerder zoveel aandacht opgeëist. In De gestreste samenleving (Lannoo Campus) benadrukt psychiater Stephan Claes (KU Leuven) hoe essentieel het is om naar je lichaam te leren luisteren.
Erger voorkomen vergt tijd en oefening. Tijd en boterhammen. Maar de opbrengst zou ongezien kunnen zijn.
Preventie roept de vraag op: hoe doe je zelf aan preventie? Naast wat iedereen al weet – meer bewegen, gezondere voeding etc. – is er ook de vraag ‘Wat is je overkomen?’ De vraag is vrij nieuw. Maakt geen deel uit van het westerse denken. Staat er zelfs haaks op. Gewoonlijk wordt de schuldvraag gesteld: ‘Wat scheelt er met jou?’ Alsof iedereen ziek is of kampt met een stoornis. Wanneer je begint in te zoomen op wat je overkomen is begin je ook de gevolgen en verbanden te zien met je leven hier en nu. Het stelt je in staat om bewust in te grijpen en te corrigeren. Het heeft alles met bewustwording van doen. Je ontdekt gaandeweg dat de mens niet alleen complex is maar vooral ook ingenieus geconstrueerd. Door zelfinzicht krijg je grip op het leven, op het eigen geluk. Dat werkt preventief.
Een beproefde manier om nieuwe antwoorden te vinden is andere vragen stellen. ‘Wat is je overkomen’ is de empathische vraag die mildheid en mededogen toelaat, en zelfbevrijding op de lange termijn. ‘Wat scheelt er’ is de vraag die schuld en schaamte induceert, en het verwijt ‘eigen schuld, dikke bult’ genereert. Ze wordt met de moedermelk ingelepeld. Ze lokt een eindeloze mentale maalstroom uit en mondt uit in een schier eindeloze stoet aan labels. De schaamtecultuur.
Preventie leidt naar de tweesprong tussen leven of overleven, en de mogelijkheid om zelf de richting te kiezen. Niettemin, ontsnappen uit de overlevingsmodus is geen kattenpis. Een van de ergste lastigheden, die doorgaans met stilzwijgen wordt bedekt, is de emotionele verslaving aan chaos, drama en de overgeleverde patronen die het lichaam continu een dosis adrenaline en cortisol toedienen, de zogenoemde stresshormonen. Gewenning is verslaving. Stressverslaving. Als de gewenning maar even wordt onderbroken, door wat vakantie te nemen, steken ontwenningsverschijnselen de kop op. Stress must go on. Stress is het nieuwe normaal.
Van nature volgen mensen het vertrouwde pad. We zijn en blijven gewoontedieren. Patroononderbreking is de sleutel tot het doorbreken van de overlevingsmodus. Kleine dagelijkse praktijken die consequent worden uitgevoerd, zijn de weg ernaartoe. De belangrijkste is het beoefenen van zelfcompassie (self-compassion). Voor lichaam en geest gaat dit niet zonder slag of stoot. Het lichaam zal beginnen te schreeuwen ‘ik móet iets doen!’ De geest geraakt in de ban van de cyclische gedachten. Door volharding, alweer tijd en boterhammen, word je de milde getuige (compassionate witness) van jezelf en niet langer je vermoeiende reactieve zelf. In de verkiezingsdebatten hebben we gezien tot welk gekibbel en gekissebis dit leidt.
Lichaam en geest zijn onafscheidelijk maar het wordt alsmaar lastiger om te geloven dat echte rijkdom vanbinnen zit. Deze tijden lokken extreem veel bestaansonzekerheid uit en dat voedt de extremen. Veel jongeren voelen zich onveilig in een onveilige wereld, los van wat de objectieve cijfers over (on)veiligheid aangeven. In de pijnklinieken worden naar verluidt opvallend meer jonge mensen opgenomen met aangezichtspijnen (trigeminusneuralgie). Stress is de vanzelfsprekende boosdoener maar aan de basis ligt het gevoel van bedreiging en onveiligheid. Dat geeft de stress. Het uit zich in een gespannen en verkrampte alertheid, af te lezen op het gezicht. Er is daarnaast ook het dreigende zwaard van het voortdurend beoordeeld worden, thuis, op school, sociale media.
Het gebrek aan preventie en de politieke desinteresse om de problemen aan de wortel aan te pakken doen de vele gezondheidsklachten sudderen in eigen nat, tot ze als een etterbuil openbarsten. De ziektecijfers spreken boekdelen. Vele klachten zijn psychosomatisch van aard en lijken vaak onverklaarbaar. Degelijke preventie kan en zal flink wat druk op de ketel wegnemen, nog afgezien van de impact op het gezondheidsbudget. De voorwaarde is wel dat er werk wordt gemaakt van een integere en integrale, mensgerichte en minder eenzijdig economische mens- en maatschappijvisie. Koopkracht is duidelijk andere materie dan veerkracht. Veerkracht werkt verruimend en bevrijdend. Koopkracht werkt verdovend en verslavend.
We zijn allemaal mensen en sociale wezens. Er is een dringende nood aan verbindend leiderschap. Welzijn vergt verbindende communicatie. Na de verkiezingen wijzen de neuzen ineens wel de betere kant op. Beter betekent anders, creatiever, samenwerkend, meelevend, meer verenigd, meer verbindend. Verkiezingsmaandag stemt alvast hoopvoller dan verkiezingszondag. Het gevaar van de totale verblinding blijft wel in de lucht hangen.
