Traumasporen

Het optreden van Bessel van der Kolk doet heel wat Nederlands stof opwaaien. Sommigen aarzelen daarbij niet om hun onwetendheid te etaleren, onder het mom van expertise. Zo gaat dat tegenwoordig. Een rist vakidioten kwam met de voeten vooruit waarschuwen voor deze ‘potentieel gevaarlijke’ man. Het zijn gekke tijden. Ontkenning is van alle tijden.

Ontkenning van zogenoemd ‘verdrongen herinneringen’ komt neer op miskenning van de lijdende mens. 

Er is minstens één hele goede reden om aan traumaverwerking te doen. Preventief of alsnog. Het is wellicht nog niet te laat. 

Trauma verandert het brein

Besef je dit zelf? Niet meer wanneer je het trauma jarenlang binnenin laat woekeren. Niet dat het makkelijk is om erover te spreken. Elke mens voelt een zekere angst om beoordeeld en veroordeeld te worden.

Trauma beïnvloedt het natuurlijke functioneren van het brein. Het brein schoont zichzelf ongetwijfeld wel op maar tegen trauma is geen kruid gewassen. Op de lange duur heb je helemaal niet meer door dat er iets in je doen en laten veranderd is.

Wie met dementie te kampen krijgt beseft ook niet last te hebben van dementie. Het gebeurt gewoon en voor iedereen die het met lede ogen moet aanzien, blijft het een heel vreemd fenomeen. Zeer confronterend. Ik vraag me af of het iets met vroeg opgelopen trauma te maken heeft.  

We vinden vaak niet de gepaste woorden om over traumatische ervaringen te vertellen. Dat wil nog niet zeggen dat ze er niet zijn geweest. Niettemin vinden sommigen het nodig om het mogelijke bestaan van ‘verdrongen herinneringen’ te ontkennen. Dit thema lokt nog altijd heel wat controverse uit en dat is vreemd. Er is namelijk behoorlijk wat onderzoek (Dr. Peter Levine) voorhanden waarbij het verband wordt blootgelegd tussen mens en dier in het omgaan met trauma. Er is sprake van de freeze, dissociatie en survival energy, die bij een dier alsnog kan vrijkomen via flight (vluchten). Bij de mens gebeurt dit niet. De energie kan niet ontladen worden en komt daardoor terecht in het zenuwstelsel.

Ik vind het merkwaardig dat het onderwerp trauma zo’n tegenstrijdige opvattingen uitlokt, en ik vind het al helemaal vreemd dat er behoorlijk wat ontkenning aan te pas komt – er zouden geen ‘verborgen herinneringen’ bestaan. Dit is hetzelfde als ontkennen dat er überhaupt traumatische ervaringen bestaan. Dissociatie en de bijbehorende verlamming van het spraakcentrum zorgen ervoor dat we het trauma kunnen overleven. Het traumaspoor bestaat erin dat we er geen bewuste herinnering aan hebben.

Het wordt wel opgeslagen in het onderbewuste. Het lichaam, dat rechtstreeks communiceert met het onderbewuste, zal bepaalde signalen beginnen uitzenden. The Body Keeps The Score. Het lichaam is ongelofelijk ingenieus, slimmer dan het brein. Hier wil ik gerust uitbreiden met concrete cases maar dat is voor later.

Trauma staat voor het lijden van de mens. Dit lijden ontkennen betekent dat je de mens zelf ontkent en dus eigenlijk weigert een hand uit te steken.

Ontkenning

Ontkenning is een vreemd beestje en niet ongevaarlijk.

Trauma en traumasporen maken deel uit van wie we zijn. Ze zijn de afdruk van wat we hebben meegemaakt, wat ons is overkomen, wat we hebben doorstaan. Het is iets wezenlijks. Wanneer het trauma wordt ontkend, blijven we ermee zitten. De kans wordt ons ontzegd om ons verdriet te delen. Zo begint de identificatie en zelfbeschuldiging want we worden niet gezien, niet erkend.

Dat wezenlijke iets in de mens heeft te maken met het menselijk lijden. Niet erkend worden in je lijden is ongeveer het ergste wat je als mens kunt meemaken. Het doet me denken aan wat een bekend Gents moraalfilosoof met verve betoogde over het lijden van de mens. De jezuïeten vertelden hetzelfde. De Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-95) schrijft in Het gelaat van de ander dat je maar bestaat door aangesproken te worden door de Ander, door de ontmoeting met de Ander. 

Ontkenning gaat vaak gepaard met flink wat superioriteitsgevoel. De andere is minder dan mezelf, dus kan ik oordelen, beoordelen, veroordelen. Die ingesteldheid. Het gekke is dat er iets anders onder schuilt, namelijk het omgekeerde. Superioriteit is meestal gebaseerd op een minderwaardigheidsgevoel. Het oordelen is nooit ver weg.

Als er nu één plek is waar het onderwerp trauma geen echte plaats krijgt dan is het wel de opgeblazen bühne van de visuele media. Het staat er ontbloot als een tang op een varken. Er is geen veiligheid, geen echte aandacht, geen connectie. De intieme grenzen worden met voeten getreden. Geen mens kan in zo’n context vertellen over trauma, laat staan getuigen over het eigen trauma. Het vereist heel veel moed en zorgvuldigheid van de makers. Dat was bijvoorbeeld wel het geval in de reeks Als je eens wist van Hilde Van Mieghem. Beklijvend en bijzonder respectvol, gestoffeerd met de expertise van onder meer Bessel van der Kolk. Alleen in zo’n warme context kan de getraumatiseerde mens herstel vinden. 

Het is goed om te beseffen dat al onze gedachten, de bewuste en de onbewuste, zich afspelen in ons eigen hoofd en dat impliceert veel meer dan we denken … 

Wie iets wezenlijks in anderen ontkent, ontkent volgens mij in de eerste plaats iets wezenlijks in zichzelf. Dat is een andere dimensie. De andere ontkennen lijkt wel de emanatie van de zelfontkenning. We kunnen er niet naast, er zit een onmiskenbare tendens tot zelfdestructie in de mens. Zelfontkenning is gelinkt aan zelfdestructie. Het fenomeen verslaving is daar niet vreemd aan.

Er zijn vele voorbeelden van ontkenning te vinden in het verleden. Ontkenning kan uitmonden in vernietiging. Bij een rondleiding in Kazerne Dossin vertelde de gids dit. Bij aankomst van de joodse mensen was het verzamelen geblazen op de grote binnenkoer. De valiezen met hun hele hebben en houden werden afgepakt. Ostentatief werden de identiteitspapieren middendoor gescheurd. De Ontkenning. Het Oordeel. Vanaf hier bent u geen mens meer.  

De getraumatiseerde mens wordt nog altijd onvoldoende erkend in zijn mens-zijn, in zijn menselijk lijden. Als dat niet gebeurt, gebeurt er eigenlijk niets. Alleen het lijden zelf neemt toe. 

Uitweg

Hoe geraken we hier uit? We weten uit allerlei onderzoek dat ons onderbewuste alles opslaat, echt alles, al onze ervaringen, ook de traumatische. Het komt erop aan om met heel veel respect en op een onrechtstreekse manier aan dat onderbewuste te vragen wat het allemaal weet. Het onderbewuste wil niets liever dan geheeld worden en het liegt nooit. Hier zit de uitweg.

De vakidioten van hierboven hebben daar duidelijk geen Hollandse kaas van gegeten, wellicht omdat ze helemaal niet bezig zijn met de Andere.