Soms zijn er geen woorden voor …

Het blijft iets hebben om ze zo broederlijk naast elkaar te zien staan.

Zoek de verschillen … Broca en Wernicke, de spraakcentra. Het verschil in grootte laten we gemakshalve even in het midden.

De Franse versie heeft het over Aire de … Dat moet als vakantie in de oren klinken! 

Beide hersengebieden zijn vernoemd naar hun ontdekker: Paul Pierre Broca (1824-1880) en Carl Wernicke (1848-1905). 

Er valt natuurlijk veel over te zeggen. Iets uit de praktijk. 

Luisterend naar de medemens die ernstig trauma heeft ondergaan, in casu misbruik en het hele spectrum van grensoverschrijdend gedrag, inclusief het vreselijke pestgedrag, valt er mij iets gemeenschappelijks op. Ze kunnen het zich meestal wel herinneren maar ze vinden vaak niet de woorden om over de horror te vertellen, al zouden ze dat wel willen. 

Iedereen kent het spreekwoord: gedeelde smart is halve smart – van het Duitse geteilter Schmerz ist halber Schmerz. Dat klopt ook maar zo’n vaart loopt het meestal niet. Het punt is dat de pijn niet onmiddellijk na de feiten kon worden gedeeld. Er was geen zachte en veilige bedding voorhanden, geen troostende arm, geen geborgenheid. Het slachtoffer moest de pijn maar alleen zien te dragen, en dat is exact de grootste last. 

Het doet me denken aan 9/11 en het onderzoek van Bessel van der Kolk. De mensen die van het onheil konden wegvluchten, bleken niet getraumatiseerd. De mensen die naar hun verwanten of vrienden konden bellen, bleken niet getraumatiseerd. De mensen die geen thuis of geen vrienden hadden om te bellen, hadden nadien last van een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Delen is helen.

Hoe komt het dat in het geval van trauma de woorden ontbreken? De vraag brengt ons bij het raakvlak tussen het talige brein, taalwetenschap en trauma-onderzoek. 

Het gebied van Wernicke, ons sensorisch spraakcentrum, zorgt ervoor dat we andermans taal kunnen begrijpen – d.i. taalbegrip. Wernicke legt verbanden tussen de representatie van betekenis in het brein en de daarbij horende spraakklanken.  

Het gebied van Broca is het motorisch spraakcentrum. Het zorgt ervoor dat we verstaanbare taal kunnen produceren. Wernicke en Broca zijn uiteraard de beste vrienden, tenzij je ladderzat van de Gentse Feesten thuiskomt, om maar iets te zeggen. Dan wordt het een bescheten commissie. 

Bij een traumatische ervaring treedt er een soort psychische afweer in werking, te vergelijken met het fysieke immuunsysteem. Wat schadelijk is wordt afgeweerd en/of afgesplitst van het bewustzijn. Het verdwijnt ondergronds, in het onderbewuste. Er hangt bovendien toxische informatie aan vast. 

Wat ook blijkt is dat het gebied van Broca de deur dichtdoet, als de keet in brand staat. Het gebied verlamt, schakelt zichzelf uit. Het is even niet meer actief, om het trauma te kunnen overleven. Het is een shutdown gevolgd door een blackout – lijkt wel het worst case scenario bij een kerncentrale. 

Er worden geen woorden gevormd, wat maakt dat er achteraf geen woorden zijn voor wat het ‘slachtoffer’ overkomen is. Andere factoren spelen natuurlijk ook een rol, schuld en schaamte bijvoorbeeld. Schaamte wijst trouwens sowieso op trauma. 

Nog erger wordt het wanneer het ‘sprakeloos zijn’ aanleiding geeft tot onbegrip en ongeloof. Andermaal niet au sérieux genomen worden is de basis van hertraumatisering.

Wat ook opvalt is dat de mensen die een trauma meedragen, zelf bepaalde lichaamsdelen zullen aanwijzen. Het lichaam heeft een eigen geheugen en dat is meteen de grote toegangspoort naar de nodige heling.

Wat hierboven staat heeft overigens niets te maken met bepaalde stoornissen in de spraakcentra. 

• Schade aan Broca (Broca’s afasie) verhindert dat iemand verstaanbare taal uitspreekt. De woorden worden niet goed gevormd, de spraak is traag en onduidelijk. 
• Bij schade aan Wernicke (Wernicke’s afasie) gaat het taalbegrip verloren. De persoon kan nog duidelijk spreken maar er is geen touw aan vast te knopen. In het Engels spreekt men over word salad. Alle woorden worden door elkaar gehaspeld zoals in een fruitsla.