Over Trump, bewustzijn en de hypnose van deze tijd
Trump is niet alleen de president van de VS. Hij is ook een symptoom van deze tijd.
Soms vraag ik me af of we collectief aan het dementeren zijn. Niet letterlijk, natuurlijk – hoewel, als je sommige politieke figuren hoort spreken, zou je eraan twijfelen. Maar eerder in de zin van een massale cognitieve afsluiting. Een verdoving. Een hypnose waar we nooit uit zijn ontwaakt.
Neem het fenomeen Trump (daar is-ie weer). Waarom houdt hij ons zo bezig? Waarom praten we er al jaren over, terwijl we allemaal weten dat er belangrijkere dingen zijn? Omdat hij een spiegel is. Een grillig, oranjegekleurde reflectie van onze tijdsgeest: impulsief, egocentrisch, narcistisch (dat populaire woord), verslaafd aan korte-termijnbevrediging. Hij is niet zomaar een man, hij is een symptoom, misschien ook een symbool van de Grote Verdwazing – naar analogie met de Grote Depressie honderd jaar geleden.
De vraag is: wat zegt dat over ons?
De hypnose van de kindertijd
Misschien zijn we nooit echt uit de hypnose van onze kindertijd gekomen. Als kind nemen we de wereld aan zoals die ons wordt voorgeschoteld. We leren wat goed en slecht is, of niet, wie we moeten volgen, hoe we moeten denken. Maar wie leert ons om daar kritisch naar te kijken?
Niemand. Ook niet in het onderwijs.
Sterker nog, als we te veel nadenken, of ‘verder denken’ dan onze neus lang is, worden we lastigaards. Of ‘te intellectueel’. Of erger nog: ‘te negatief’. Dus leren we onszelf verdoving aan. We scrollen, consumeren, volgen de waan van de dag. Alles om niet te diep te hoeven nadenken, om niet te voelen hoe absurd en triviaal het allemaal soms is. En zo blijven we kind, zelfs als we volwassen worden.
Het collectieve verdovingsapparaat
Verdoving is hét woord van deze tijd. We zijn verslaafd aan afleiding. En er zijn duizend-en-één manieren om onszelf op een subtiele manier te bedwelmen: social media, Netflix, het najagen van geld, status, succes. En als dat allemaal niet helpt, is er altijd nog medicatie – makkelijk verkrijgbaar en terugbetaald.
Ons brein is niet gemaakt voor de complexiteit van deze tijd. Dat is geen excuus, maar een verklaring. We zijn geëvolueerd om roofdieren en bessen te herkennen, niet om door een eindeloze informatiestroom te navigeren. Dus schakelen we uit. We grijpen naar simplistische waarheden, zwart-witdenken, helden en cowboy- en indianenverhalen.
En wie biedt die simpele verhalen beter aan dan een man als Trump?
Dementie als zelfbescherming?
Een radicale gedachte: zou dementie de ultieme zelfbescherming kunnen zijn? Een mechanisme van het brein om zich af te sluiten wanneer de wereld te complex en te pijnlijk wordt? Als dat zo is, wat zegt dat dan over onze huidige staat van bewustzijn?
Trump – en velen met hem – vertoont soms trekken van cognitieve achteruitgang en afsluiting: herhaling van dezelfde zinnen, moeite om complexe gedachten te formuleren en vast te houden, een hang naar simplificatie en ontkenning. Misschien is hij niet alleen een individu met een unieke psychologische structuur, maar een metafoor voor een samenleving die weigert wakker te worden.
Ontwaken: kan het nog?
Dat brengt ons bij de belangrijkste vraag: is ontwaken nog mogelijk? Of zijn we te ver afgedwaald?
Ik wil geloven van wel. Maar het begint met iets wat schaars is geworden: echte leermeesters. Mensen die niet beloven je ‘gelukkig’ te maken, maar je leren hoe je denkt, voelt en handelt zonder jezelf te verliezen. Mensen die niet verslaafd zijn aan hun eigen ego, maar anderen helpen zichzelf te bevrijden.
Die leermeesters zijn er nog, al moet je goed zoeken – ‘genezers’ zijn makkelijker te vinden. Soms zijn ze coach, therapeut, mentor. Soms zijn ze een oude vriend, een goed boek, een onverwachte ontmoeting. Maar ontwaken is geen kwestie van alleen de juiste gids vinden. Het vraagt om moed. De moed om je eigen hypnose te doorbreken. De moed om de verdoving los te laten, hoe verleidelijk die ook is.
Dus, wat kies jij? Nog een aflevering van die serie die je al vergeten bent zodra de aftiteling loopt? Of de confrontatie met de spiegel? Ik weet wat moeilijker is. Maar ik weet ook wat waardevoller is.
