Er woedt een oorlog, meer dan één zelfs.
We kijken naar de wereld en zien geweld, verdeeldheid, machtsstrijd. Maar wat als deze oorlogen niet alleen op het wereldtoneel worden uitgevochten? Wat als ze slechts de uiterlijke projectie zijn van een strijd die zich afspeelt in de menselijke geest?
De chaos buiten ons is slechts een weerspiegeling van de chaos binnenin ons.
De crisis van betekenis
Oorlogen woeden niet alleen op de slagvelden. Ze woeden in menselijke geesten, in verscheurde identiteiten, in het conflict tussen zin en zinloosheid. Misschien zijn de oorlogen in de wereld slechts de schaduw die deze innerlijke strijd op het wereldtoneel werpt. Een uitvergroting van de kloof die zich binnenin de mens zelf bevindt: tussen zijn diepste waarden en zijn instrumentalisering tot een ding.
Viktor Frankl leerde ons dat de mens in wezen een zoekend wezen is. Niet zozeer naar geluk, maar naar betekenis. Waar betekenis ontbreekt, sijpelt nihilisme binnen. En uit dat nihilisme, dat existentiële vacuüm, ontstaat destructie. De mens die geen reden meer vindt om te bouwen, begint te vernietigen. Zonder zin wordt macht een doel op zich, oorlog een speeltuin van existentiële leegte.
Van zelfdestructie naar vernietiging
Die vernietiging begint niet aan de buitenkant, maar vanbinnen.
Zelfdestructie en destructie zijn geen aparte fenomenen, maar twee kanten van dezelfde medaille. Een geest die zichzelf ontkent, afvlakt, vervreemdt of reduceert tot een ding, zal vroeg of laat ook de buitenwereld als iets betekenisloos bezien. Wat geen diepere waarde heeft, kan verwaarloosd of vernietigd worden.
Een samenleving die haar innerlijke samenhang verliest, waarin mensen hun eigen menselijkheid verloochenen, creëert onvermijdelijk systemen waarin uitbuiting, conflict en oorlog de norm worden. De gewelddadigheid die we buiten ons zien, is slechts de weerspiegeling van een crisis die diep in de menselijke psyche is geworteld.
De mens als transactie
Erich Fromm zag een andere kern van deze crisis: we hebben onszelf gereduceerd tot objecten. Tot dingen die verbruikt, geconsumeerd, ingezet moeten worden. Waar de mens zichzelf niet langer als een levend, voelend wezen beschouwt, maar als een middel tot economisch of technologisch nut, ontstaat vervreemding. En uit vervreemding groeit angst, agressie en uiteindelijk conflict.
Vele mensen beseffen niet eens dat ze zichzelf instrumentaliseren. Ze zijn niet alleen radertjes in het systeem geworden, ze zijn het systeem. Zakenlui troepen bijvoorbeeld samen, netwerken heet dat, en geloven dat ze kansen creëren, maar in feite instrumentaliseren ze elkaar. Ze worden zelf koopwaar, een product dat rendement moet opleveren. De mens als transactie. En het gaat niet alleen om zakenlieden.
Sociale media, carrièreplanning, zelfs vriendschappen en relaties worden steeds vaker beoordeeld in termen van nut en efficiëntie. Wat levert dit me op? Waar brengt dit me? We wegen elkaar af, niet op basis van wezenlijke verbondenheid, maar op basis van toegevoegde waarde binnen een groter raderwerk.
De dictatuur van het eigen gelijk
Allicht zullen de meeste mensen deze vergelijking vergezocht vinden. Ze hebben ongelijk, maar daar gaat het niet om. Het is geen kwestie van gelijk of ongelijk, en misschien is dat juist het probleem van deze tijd: het heilige geloof in het eigen gelijk.
Discussies verharden, standpunten radicaliseren, en in plaats van tot inzicht te komen, graaft men zich dieper in. We moeten daar los van komen. Niet om zomaar alles te relativeren, maar om verder te denken. En vooral: verder te voelen.
De weg naar vrede
Wat zien we vandaag? Een wereld die het noorden kwijt is, een wereld waarin betekenis plaats heeft gemaakt voor macht, en waarin de mens zichzelf verliest in de systemen die hij ooit zelf boven de doopvont hield. Schizofreen tussen hoop en wanhoop, tussen verbondenheid en fragmentatie, tussen menselijkheid en mechanisatie. We zijn zowel de architect als de gijzelaar van onze eigen verdeeldheid.
Wat betekent dit? Misschien dat de weg naar vrede niet alleen ligt in diplomatieke akkoorden of politieke compromissen, maar in een diepere genezing van de menselijke geest. In het herontdekken van betekenis, in het herwaarderen van de mens als doel op zich en niet als middel. Misschien dat de enige echte overwinning niet een militaire is, maar een innerlijke.
De strijd in onszelf
De vrede die de wereld zoekt, moet eerst in onszelf geboren worden. Alleen een mens die innerlijke vrede vindt, kan een wereld creëren die het waard is om in te leven.
Zolang de oorlog in ons hoofd blijft woeden, zal hij zich buiten ons blijven manifesteren. De strijd buiten ons zal pas eindigen wanneer we de strijd in onszelf durven aangaan.
