Elke mens die wel eens een wezenlijke vraag durft te stellen over dit aardse bestaan, zal vroeg of laat met zichzelf geconfronteerd worden. De confrontatie kan best wel hard zijn. De vraag is dan: wat nu gedaan? Het risico op manipulatie is niet denkbeeldig.
In sommige delen van de wereld is het simpelweg onmogelijk om levensvragen te stellen. Er is te veel indoctrinatie en manipulatie aan voorafgegaan. Van een mens kan je om het even wat maken, lijkt het devies te zijn van sommige regimes, tot en met er een kieken zonder kop van maken dat automatisch verandert in een oorlogsmachine.
Te onzent is de toestand gelukkig enigszins anders. Met dank aan de moderne media krijgen we wel van alles te lezen en te verteren, n’importe quoi eigenlijk. Als ik sommige stemmen beluister moet zowat alles mogelijk zijn zolang je het zelf maar hard genoeg wilt. Je hebt je leven zelf in handen, dat verhaal. Je bent ook zelf verantwoordelijk voor wat je overkomt, je levensproblemen, al dan niet psychisch. Eigen schuld dikke bult wordt nog net niet uitgesproken. Je moet de beste versie van jezelf worden, et cetera, en als je dat niet lukt, heb je dat aan jezelf te danken. Het westerse schuldmodel draait meer dan ooit op volle toeren.
Wat moet het toch geweldig zijn om altijd en overal een keuze te hebben, om altijd en overal bewust te kunnen beslissen. Gelukkig zijn? Ja, gewoon ervoor kiezen. Moeilijk bestaat niet. Hoera. Eureka. Ik ben gelukkig als ik beslis om gelukkig te zijn: waarom heb ik dat niet eerder ingezien? Het staat er zwart op wit: je hebt altijd een keuze. Wat moet het geweldig zijn om dit te geloven. Beetje merkwaardig toch dat zo weinig mensen, althans dat is een inschatting, ervoor kiezen om simpelweg gelukkig te zijn. De psychologen, therapeuten en duizenden coaches kunnen maar beter hun valies pakken en met vakantie vertrekken, richting zon, richting geluk. Ze zijn overbodig.
Dat het geweldig moet zijn, dat zeg ik. Ik vertel deze mogelijkheid, elke dag opnieuw zelf bewuste keuzes te kunnen maken, aan mijn moeder. Ze is intussen 93. Ze wordt er gewoon heel blij van. Ze herkent mijn stem. Ze glimlacht. Een half uur nadien vertel ik het opnieuw. Ze wordt weer blij. Een half uur nadien nog een keer, en nog een keer. Een dag later nog eens. Het blijft zo maar doorgaan. Ze heeft dementie maar ze wordt er telkens blij van als ik vertel dat ze een keuze heeft. Heerlijk toch, zo zelf kunnen kiezen! De gedachte alleen al. En dat is nu net het punt: je wordt blij van de gedachte alleen, en door ze uit te spreken, eventueel neer te schrijven.
Hersenonderzoek maakt duidelijk dat we blij worden van de gedachte zelf bewuste keuzes te kunnen maken, en wellicht ook van de woorden die we eraan geven, bijvoorbeeld: ik kies er (bewust) voor om … De gedachte genereert een goed gevoel maar de keuze zelf wordt onbewust gemaakt. Hersenscans laten dit zien. Keuzevrijheid is in feite een illusie, een van de vele waarbij het denkende brein ons bij de neus neemt. De ratio of het ego maakt ons iets wijs. Hersenscans wijzen uit dat er helemaal geen bewuste keuze is. Een halve seconde vóór onze ‘vrije wil’ de keuze maakt of de beslissing neemt, licht er een deel in de hersenen op waarvan bekend is dat het volledig onbewust wordt aangestuurd.
Laat de beperkingen eigen aan elke cognitieve benadering een uitnodiging zijn om met je onderbewuste te leren communiceren. Je onderbewuste beslist over je (bewuste) vrije wil.
Met goede voornemens gaat het net zo. Je moet ze telkens opnieuw uitspreken, liefst elke dag, want ze smelten als sneeuw voor de zon. Goede voornemens zijn geen lang leven beschoren. Dit wijst er ook op dat het cognitieve relatief is, slechts een tijdelijke en geringe impact heeft. Je wordt er blij van door te zeggen ‘ik wil gelukkig zijn’ maar het helpt geen bal. Je wordt er niet gelukkiger door. Geluk wordt onbewust bepaald, gestimuleerd en/of afgeremd door conditionering uit het verleden.
Alweer een hele tijd geleden, in het precoronatijdperk, mocht ik een debat bijwonen tussen twee neurologen met een lange staat van dienst. Gespreksthema: heeft de mens een vrije wil? Neen, zei de ene. Ja, zei de andere. De ene zette de rationele bril op en moest erkennen dat we vrijwel niets bewust kiezen of beslissen, zelfs niet het drankje dat we uit de frigo nemen. De andere gaf toe dat we nog zoveel niet weten over de werking van het brein. Via meditatie en hypnose kunnen we wel onze vrije wil voeden en aanscherpen, voegde hij eraan toe.
Een veelgemaakte denkfout is deze: zolang iets onbewust gebeurt kan het geen keuze zijn. Wat het onderbewuste echter zegt: heel mij, alstublieft heel mij, en dan zal ik je met mijn oneindige kracht ondersteunen om de keuze te maken die je echt wilt maken. Wat het onderbewuste ook zegt: wanneer ik geheeld ben, hoef je alleen maar naar mij te luisteren, en aangezien ik verbonden ben met het hogere bewustzijn is de keuze eigenlijk al gemaakt nog voor je het goed en wel beseft, met de ratio. Onderzoek wijst ook uit dat wanneer je te lang over een keuze nadenkt, het niet de juiste keuze zal blijken. Het enige wat je dan nog kunt doen is verder rationaliseren, tot je een ons weegt.
Wees gerust, de ratio zal altijd wel een uitleg klaar hebben, die je op de duur nog gaat geloven ook. In essentie houdt de ratio je gevangen in de illusie: zo moet ik mij voordoen, en dan zal ik ontvangen wat ik verlang, zijnde aandacht en liefde.
