Meestal zit er wel een stukje aan te komen bij het krieken van de dag. Het zit min of meer klaar nog voor het geschreven is. Tussen waken en slapen is alles mogelijk. Als Seneca zijn bezoek aankondigt is dat het begin van een soort socratische dialoog.
In onverdachte tijden, en dat is al een eeuwigheid geleden, had de oude Seneca beloofd om eens langs te komen, om zomaar wat gezellig bij te kletsen. Na tweeduizend jaar is de tijd er rijp voor. De geplande visite is echter telkens weer in het water gevallen. De reden is bekend: de cafés bleven potdicht. Beleidsverordening. De overheid heeft uiteindelijk wel ingezien dat de samenleving uit mensen bestaat, met allemaal menselijke verzuchtingen. Connectie is er zo een. Dat ouderwetse filosoferen aan de cafétoog, het mag weer. Goede tijden komen altijd terug.
De huidige toename van allerlei psychische problemen, zeker onder de jongeren, heeft in belangrijke mate te maken met het wegvallen van die connectie. Mensen die niet verbonden zijn met andere mensen, gaan langzaam dood. Dit is wetenschap. De overheid voert jammer genoeg een weinig doordachte communicatie. Het is nochtans een essentieel verschil: physical distancing en social connection. Haspel de begrippen niet door elkaar of het komt niet goed.
Lucius Annaeus Seneca staat ook bekend als Seneca Minor (Seneca de jongere), om hem te onderscheiden van zijn vader, Seneca Maior (Seneca de oudere), de redenaar. Het was sowieso niet evident geweest voor de jongere om tijdig op de afspraak te verschijnen. Een man van tweeduizend jaar is niet meer zo goed te been. Alle stoïcijns begrip daarvoor. In een babbel vooraf beloofde hij enig onderricht te geven over de tegenwoordige condition humaine. Hij zou dit doen aan de hand van een paar teksten zo oud als hemzelf. Hij zei zinnens te zijn om een vergelijking te maken tussen de moderne tijd en het tijdsgewricht waarin hijzelf placht te genieten van het stoïcijnse leven. Stof voor een socratische dialoog, dacht ik zo.
Bewustzijn
De wijze man maakte al een voorzichtige inschatting en kwam uit op een honderdste procent verschil op de befaamde bewustzijnsschaal van David R. Hawkins (Power vs. Force, 1995). Da’s een te verwaarlozen verschil na tweeduizend jaar. De evolutie gaat te paard, zoals de ziel, schreef Harry Mulisch ooit. Wetenschapper Hawkins kon Seneca onmogelijk al kennen maar zoals gezegd: tussen waken en slapen is alles mogelijk. Ik bleef nieuwsgierig naar diens tijdloze inzicht in de mens en begon alvast zelf wat na te denken. Kan nooit kwaad.
“Humanity as a whole has already gone through unimaginable suffering, mostly self-inflicted, the culmination of which was the 20th century with its unspeakable horrors. This collective suffering has brought upon a readiness in many human beings for the evolutionary leap that is spiritual awakening.”
Eckhart Tolle
Gezien het uiterst geringe bewustzijnsverschil kunnen we vooralsnog op beide oren slapen, en blijven dromen. De evolutie zal heus nog wel enkele duizenden jaren meegaan. Het paard staat nog niet op stal. Een leven is sowieso een heel tijdelijke passage. Dat hadden we intussen wel al kunnen bedenken. Het zou het leven vooral minder hectisch maken. Het tegendeel is waar.
Stil ego
Het is allesbehalve zo dat het zogenoemde quiet ego (stil of rustig ego) het tegenwoordig voor het zeggen heeft. Integendeel. Hoe meer het ego om aandacht schreeuwt, hoe hoger je lijkt te kunnen klimmen op de maatschappelijke ladder, voor zover dat al enige betekenis zou hebben. De hele samenleving is ten prooi gevallen aan drukte, spanning en stress, dus ook de mens, die in deze modderpoel steeds vaker kopje-onder dreigt te gaan. Getuige de verpletterende cijfers over burn-out en depressie.
Een stil ego is geen verdrukt of klein ego. Het stille ego construeert een identiteit die noch overdreven op zichzelf gericht is, noch overdreven op anderen gericht – “an identity that incorporates others without losing the self” (Bauer en Wayment, 2008).
Altijd druk
De collectieve drukte staat uiteraard niet los van de stress in de mens. Ze zijn elkaars spiegelbeeld. Innerlijke stress reflecteert zich in allerlei typische verschijnselen van deze tijd: ADD, ADHD, OCD en ontelbare verslavingen. Innerlijke stress is een gevolg van innerlijk trauma. De symptomen zijn signalen. Meestal worden ze niet als signalen gezien. Ze worden daarentegen gemedicaliseerd, waardoor het onderliggende trauma onaangeroerd blijft en verder groeit. Als mens krijg je de indruk dat je gezien wordt maar eigenlijk ben je gezien. Voor meer inzicht verwijs ik naar de window of tolerance (Siegel, 1999).
Zodra je verslaafd bent aan om het even wat – werk, status, sociale media, games, eigen compulsief gedrag, allerlei substanties, et cetera – ben je niet meer vrij. Je bent dan afhankelijk geworden van externe voedingsbronnen. Onbewust probeer je op die manier de innerlijke pijn te verdoven, niet te voelen. Misschien voel je zelfs niet(s) meer. Verslaving is dus een voor de hand liggende manier om met innerlijk trauma om te gaan. De moderne mens is totaal onvrij geworden, zou Seneca zeggen.
Of homo sapiens de evolutie uiteindelijk zal overleven is nog maar de vraag. Misschien is het wel beter voor de wereld dat de mens verdwijnt, opperde Seneca met een guitige kwinkslag, en helemaal niet zo zelfingenomen zoals we dat al vijfhonderd jaar kennen. Van een stokoude stoïcijn kunnen we nog iets opsteken, zeker in deze toxische tijden.
Voelen
Seneca kon toen ook nog niet bevroeden welke desastreuze proporties de cartesiaanse catastrofe (Ap Dijksterhuis) wel zou aannemen. Moderne mensen denken en denken en denken maar voelen weinig, te weinig en soms helemaal niets meer. Voelen wordt afgeleerd, willens nillens, thuis en op school. Misschien omdat er met voelen niets te verdienen valt … Wie niet voelt is sowieso aangewezen op het denken, in een poging om alsnog iets te voelen. Het denken is op dat vlak een bijzonder slechte raadgever. Voelen is niet wat het denken doet. Het denken dient om te denken, niet om te voelen. En zo schiet het leven voor geen meter op.
Wie niet of nauwelijks voelt ziet dat natuurlijk anders. Ik voel, ja toch? Dat is precies wat het denken doet, je de illusie aanpraten dat je wel voelt. De ratio is blind. De ratio zal ook voortdurend ontkennen dat je niet voelt. Het is een doodlopende straat. Naar verluidt moet je eerst door een diepe crisis heen, met alle pijn van dien, soms explosief, om nieuwe horizonten te leren zien, om opnieuw of eindelijk te leren voelen. Zo is het ook met een burn-out of depressie. Je moet erdoor om uiteindelijk je eigen leven te vinden.
“Whatever the substance you are addicted to — alcohol, food, legal or illegal drugs, or a person — you are using something or somebody to cover up your pain. That is why, after the initial euphoria has passed, there is so much unhappiness, so much pain in intimate relationships. They do not cause pain and unhappiness. They bring out the pain and unhappiness that is already in you. Every addiction does that. Every addiction reaches a point where it does not work for you anymore, and then you feel the pain more intensely than ever.”
Eckhart Tolle
De avond voor het slapengaan volgde ik het inspirerende programma https://www.stoiconx-gent.com/ van Stoicon-X.
