Er zijn van die universele waarheden in het leven die we allemaal wel eens hebben gehoord. Dat zelfkennis het begin is van alle wijsheid is er zo een.
Klinkt prachtig, intellectueel verantwoord en vooral als iets dat je achteloos in een gesprek gooit om indruk te maken op een eerste date. Maar zoals met alle grootse wijsheden is de realiteit net iets minder romantisch. In het leven zit ook ellende, soms te veel voor Korneel.
Zelfkennis begint namelijk vaak met een pijnlijke confrontatie. Je denkt dat je een geweldig mens bent – en dat ben je ongetwijfeld ook – maar dan komt het besef dat je misschien toch niet zo geduldig, grappig of charmant bent dan je dacht. De spiegel van zelfreflectie is meedogenloos. En het meest verraderlijke? Onze blinde vlek.
De blinde vlek is dat deel van onszelf dat wijzelf niet zien maar dat anderen haarfijn kunnen aanwijzen – en liefst geen woorden aan vuilmaken. Zoals die ene vriend die altijd subtiel je neiging tot dramatiseren benoemt met een opgetrokken wenkbrauw, of die collega die lichtjes fronst als jij je ‘perfecte’ time management prijst. Daar, in die blinde vlek, zit alles wat we nog moeten ontdekken: onze onhebbelijkheden maar ook onze verborgen talenten. Zelfontwikkeling is het geleidelijk oplichten van dat mysterieuze duister.
Voor vele mensen lukt het niet zo goed om zichzelf echt te leren kennen. Het heeft er zeker mee te maken dat we allemaal een emotionele erfenis meedragen, gevormd door opvoeding, ervaringen en soms zelfs generaties oude patronen. Veel van wat we denken, voelen en doen – in die volgorde – is beïnvloed door deze onzichtbare bagage, waardoor het lastig is om tot onze kern door te dringen. Toch is inzicht krijgen in die erfenis noodzakelijk om een gelukkig en vervuld leven te leiden. Pas wanneer we begrijpen waarom we op bepaalde manieren reageren, kunnen we bewuster keuzes maken en ons losmaken van onbewuste patronen die ons belemmeren.
Ironisch genoeg wordt die blinde vlek onder stress of wanneer we onbewust proberen te pleasen, ineens veel zichtbaarder – niet voor onszelf maar voor de ander die dacht ons goed te kennen. Jezelf overschreeuwen, plotseling toegeeflijker worden of net onredelijk uit de hoek komen: het zijn momenten waarop onbewuste drijfveren zich verraden, en anderen een glimp opvangen van iets wat wij zelf nog niet volledig begrijpen. Dit kan verwarrend zijn, voor zowel onszelf als de mensen om ons heen. Maar juist in die momenten ligt een kans om onszelf beter te leren kennen, als we bereid zijn te luisteren naar wat de situatie ons probeert te vertellen.
Soms gaat het nog verder: onder druk beginnen sommigen emotioneel grensoverschrijdend gedrag te vertonen, zonder door te hebben dat ze daarmee een exacte kopie worden van vader of moeder – degene wiens gedrag ze zelf zo ergerlijk vonden of nog steeds vinden. De bitsheid, de controledrang, het gebrek aan geduld of begrip, allemaal patronen die ze zo verfoeiden, maar nu onbewust herhalen. Niets confronteert ons zo hard met onze emotionele erfenis als het moment waarop we beseffen dat we zijn geworden wat we altijd wilden vermijden.
En daar zit de ironie: hoe meer je over jezelf ontdekt, hoe meer je beseft hoeveel je nog niet weet. Dat is een eindeloze paradox waar filosofen natte dromen van krijgen. Hoe slimmer je wordt, hoe meer je snapt dat je eigenlijk niet zoveel snapt. Misschien is dat wel de essentie van het leven: beetje bij beetje ontdekken wie je bent, terwijl je tegelijkertijd accepteert dat je nooit helemaal af zult zijn.
En misschien is dat maar goed ook. Want wat zou je moeten met een perfect af mens? Welk leven zou je leiden als perfecte mens? Geen verrassingen meer, geen groei, geen ongemakkelijke situaties waar je later smakelijk om kunt lachen. Dus laten we onszelf niet al te serieus nemen in dit proces. De zoektocht naar zelfkennis mag dan het begin van alle wijsheid zijn, een beetje humor onderweg kan geen kwaad. Het maakt je weerbaarder tegen de ellende die bij het leven hoort zoals yin en yang.
