Telkens als ik op mijn vakantieadres arriveer voel ik me mottig worden, zegt ze, en de mottigheid kan een paar dagen duren. Weg vakantiegevoel en de echte vakantie moet nog beginnen. Het is net alsof het aperitief zo tegenvalt dat je al geen zin meer hebt om aan tafel te blijven.
Zelfs een zondag voelt niet altijd als een zondag. Door hetzelfde fenomeen. Laten we het een en ander eens linken aan het verschijnsel posttraumatische stress en het gevoel van onbehagen dat zich als een donker deken over ons aan het spreiden is. Als het ware op een bedje van stress.
Er is geen ontsnappen aan. Vrijwel elke mens draagt een onveilige hechting (John Bowlby) met zich mee en het wordt er niet beter op. Onveilig gehecht zijn gaat terug op deze gedachte: wat je niet kon delen met de moeder kun je nog steeds niet delen en je blijft er dus mee zitten voor de rest van je dagen, tenzij je er iets aan doet. Het kan zelfs leiden tot alexithymie, zijnde moeilijkheden ondervinden in het beschrijven en onderscheiden van gevoelens. Tot zover wat we noemen hechtingstrauma.
Vraag je voor de vuist weg hoe het vroeger was, toen je nog heel klein was, dan krijg je steevast een antwoord van deze strekking: wat heb ik toch een leuke kindertijd gehad! Bij nader inzien blijkt dan bijvoorbeeld dat de grootmoeder de plaats van de moeder moest innemen omdat de moeder met een verslaving kampte of narcistisch was, enzovoort. Mensen zijn dikwijls niet meer in staat om de emotionele verwaarlozing of het misbruik van destijds te voelen. Het gevoel, geen fijn gevoel, is ergens geparkeerd om het nooit meer te moeten voelen. Het maakt mensen echt ziek en zit herstel in de weg.
“From early infancy, it appears that our ability to regulate emotional states depends upon the experience of feeling that a significant person in our life is simultaneously experiencing a similar state of mind.”
– Dr. Dan Siegel
Deze vorm van trauma, complex trauma genoemd, bovenop het hechtingstrauma, zorgt voor een pak onbewuste stress. Het geeft een permanent gevoel van opgejaagdheid die als het ware je nieuwe normaal wordt. Je beseft niet dat je op een bedje van stress leeft. De matras gaat van dun tot heel dik. Hoe dik die matras ook is, alles went en mensen zeggen dan tegen zichzelf: zo ben ik nu eenmaal, ik moet ermee zien te leven, het is mijn lot. Onder de radar doet de chronische stress rustig verder zijn werk en plots zijn daar de symptomen die je onderuit halen.
We zijn geneigd veel waarde te hechten aan de woorden die we spreken. De vraag is: wat zijn onze woorden echt waard? Eigenlijk zitten we vooral onszelf gelijk te geven. Zo houden we stand.
Het gaat natuurlijk niet over een matras. Er is wetenschap rond dat bedje van stress. Dan Siegel heeft het over de window of tolerance, letterlijk je tolerantievenster.
Aan de bovengrens ben je constant bezig. Altijd maar doen, moeten doen. Je vindt geen rust meer. Integendeel, rust maakt angstig. Je wilt voorkomt het of wilt er onmiddellijk van weg, door weer iets te doen. Bezig blijven lijkt hier de leuze van de dag. Doordoen. Niet neuten en liefst altijd de vrolijke Frans uithangen. Aan de ondergrens doe je daarentegen niets meer. Ook niet oké. Je zakt als een pudding in elkaar en ontwikkelt depressieve gevoelens. In beide gevallen zul je spontaan willen verdoven wat je voelt maar eigenlijk niet wilt voelen. Zo kom je in de vicieuze cirkel van de verslaving terecht.
Moeten we verwonderd zijn waarom het gemiddeld tien jaar duurt voor mensen naar professionele hulp gaan zoeken? We hebben allemaal onze eigen window of tolerance – van een eng kijkgat tot een breed genoeg venster – en dat is onze eigenste norm, ons hoogstpersoonlijke normaal. Het kan een tijd duren voor je doorhebt dat er iets schort aan het uitzicht, en het inzicht!
Hoe maak je dat venster breder en breder? Het heeft vrijwel niets met veerkracht te maken. Onderaan ontkom je wel aan de lethargie door te gaan bewegen, door in actie te schieten. Bovenaan moet je net minder gaan doen en meer gewoon zijn, leren rustig te ademen, mindfulness of meditatie aan je leven toevoegen.
Hechtingstrauma of ontwikkelingstrauma of complex trauma maken je tolerantievenster smaller en smaller. Zo geraak je in een permanente staat van stress. Je leeft op een bedje van stress en je denkt dat je goed bezig bent.
Mama! Help! Er zit een monster onder mijn bed! Als mama niet komt, blijft het monster zitten waar het zit. Onder je bed. Je begint het zelfs normaal te vinden dat het er zit.
Ook dit. Wanneer je voortdurend onder stress staat, en dat dus niet meer beseft, is er simpelweg geen ruimte over voor zoiets als liefde of diep sociaal contact. Verbinding maken veronderstelt het tegenovergestelde, zijnde innerlijke rust. Alleen vanuit rust is er ruimte om jezelf te zijn, om open te staan voor de dingen die er echt toe doen.
Mindfulness-training herstelt diezelfde hersengebieden die zijn aangetast door trauma.
Stress, posttraumatische stress zou je kunnen zeggen, gaat terug op angst. Angst zet twee stresssystemen in werking. Het ene produceert adrenaline en noradrenaline, het andere cortisol. Adrenaline en noradrenaline werken op korte termijn en stellen ons in staat om te vechten of te vluchten. Is er van vechten of vluchten geen sprake, bijvoorbeeld je gaat weer zitten na die stresserende presentatie, dan zetten die hormonen zich vast in je spieren met alle gevolgen van dien als dit te vaak gebeurt.
Cortisol werkt op de langere termijn en is in die zin de gevaarlijke klant. Dit stresshormoon maakt het lichaam klaar voor een langer durende dreiging. Kort door de bocht: door de constante aanmaak van cortisol geraak je er als het ware aan verslaafd. Plots, de eerste dag van je vakantie, valt dat stil en je ondervindt een soort decompressie of ontwenningsverschijnsel. Het kan dat mottig gevoel verklaren. Het zijn allemaal indicaties.
Plots gaat het licht uit. Plots trekt het lichaam zelf aan de alarmbel. Hopelijk brandt er dan nog ergens een kaars. When The Body Says No (Dr. Gabor Maté)
Het ergste wat je bij posttraumatische stress kan overkomen is dat je tegen een muur van ontkenning aanbotst. Het gebeurt ook alweer onbewust en het verklaart in belangrijke mate waarom mensen zo lang wachten om professionele hulp te zoeken. De ontkenning is trouwens een afweermechanisme. Elke mens draagt die ontkenning onbewust mee en de muur kan metersdik zijn, afhankelijk van het trauma dat eronder schuilt. Nog erger wordt het wanneer je te horen krijgt dat de stress zich tussen de oren bevindt.
De weg voorwaarts bestaat erin het eigen normaal in vraag te durven stellen. De uitweg vinden vraagt durf, intelligentie en een open geest. Niets is definitief. Als dat geen mooie afsluiter is.
Fietsen langs de Schelde, het blijft een van de beste remedies om de stress van de dag los te rijden. Bij posttraumatische stress (PTS) is er meer nodig. Ook harder rijden helpt je hierin niet echt vooruit. Je hebt tijdelijk een gangmaker nodig. (Eigen foto)
Twee begrippen zijn volgens mij essentieel in het leven: welzijn en bewustwording. In het eerste deel van je leven ga je dikwijls al je pijlen richten op welvaart. Na verloop van tijd moet je vaststellen dat de welvaart er misschien is maar dat je niet verder kunt zonder welzijn. Dat is een punt van bewustwording, een point of no return. Ik kies daarbij voor een holistische visie. Als mens ben je een geheel (holos) van lichaam en geest en je maakt als geheel deel uit van grotere gehelen. Je ontdekt ook maar jezelf in verbinding met de ander.
