Trauma en chronische pijn: delen is helen

couple 1845334 1920 Praktijk voor coaching en hypnotherapie Trauma en chronische pijn: delen is helen
Wat ook partners alvast voor elkaar kunnen doen is elkaar de veiligheid en het vertrouwen bieden om de opgestapelde pijn als gevolg van trauma te delen en aldus te helen (Foto © Pixabay)

Aan de vooravond van alweer een nieuwe jaarring pleegt een inmiddels oude eik zoals ik een moment van reflectie in te bouwen. Met veel genoegen wil ik dat moment met je delen. Lees en geniet mee. Bedenk misschien dat het potentieel tot bewustzijnsgroei het ultieme onderscheid tussen mens en dier uitmaakt. 

‘The signature of trauma is absence’ 

Thomas Hübl

Wat ik de ene fietser tegen zijn compagnon de route hoor zeggen, terwijl ik een rustpauze bij mijn ochtendloop inlas: mijn dochter is haar man verloren. De man drukt zijn pijn uit. Hij voelt de pijn van zijn dochter. Hij voelt en hij deelt. Delen is helen, beetje bij beetje. Genieten van het fietsen brengt het autonome zenuwstelsel in de ventrale vagale toestand. Uit de polyvagaaltheorie van Stephen Porges weten we dat dit het moment is waarop je fysiek in staat bent om mentale pijn te delen. Veiligheid en vertrouwen zijn dan de basisvoorwaarden. Delen is ontladen en ontladen is helen. Wat geheeld is, is klaar om uit je systeem te verdwijnen. 

Lichaam en geest zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wie dat niet (meer) ziet, meestal als gevolg van overspecialisatie en bijbehorende tunnelvisie, kan slechts zijn toevlucht nemen tot medicatie – ze voorschrijven of ze gebruiken. Helaas, medicalisering berokkent meer schade dan dat ze schade wegneemt. 

Traumatische pijn 

Trauma wordt gewoonlijk gedefinieerd als een gebeurtenis of een reeks gebeurtenissen die als emotioneel of fysiek schadelijk of levensbedreigend worden ervaren. Dat is slechts de halve waarheid. In essentie gaat het om veel meer. Trauma staat voor de pijn die door de traumatische ervaringen is opgestapeld en achtergelaten in het lichaam. Deze traumatische pijn, die gevangen zit in het zenuwstelsel, zal van binnenuit van zich laten horen, tot je bereid bent ernaar te luisteren. Chronische pijn komt je iets vertellen. 

Trauma en de chronische pijn die er dikwijls mee gepaard gaat, heeft tal van nadelige gevolgen voor het functioneren en voor het fysieke, mentale, emotionele, sociale en spirituele welzijn. Trauma ligt aan de basis van vele lichamelijke klachten. Klachten of symptomen zijn signalen en het is essentieel om ze ook als zodanig te zien. De signalen leiden je naar het trauma, maar helaas vaak ook niet. Dit laatste is een gevolg van het geloof, het rationele geloof in de scheiding tussen lichaam en geest. Geloof maakt blind.  

Trauma is iets typisch menselijks, al kennen onze vrienden viervoeters het ook. Het verschil is dat dieren traumatische stress meestal onmiddellijk van zich afschudden. Let er maar eens op hoe je hond of kat het van nature doet … niet met hangende maar met trillende pootjes. Weg met de stress. Weg met de energie (survival energy, Peter Levine) die anders zou komen vast te zitten en tot blokkades zou leiden, met alle gevolgen van dien. Om blokkades bij de mens weg te werken is er TRE (Tension, Trauma en stress Release Exercises), Neurogenetic Yoga, EFT (Emotional Freedom Techniques), acupunctuur, dansen, bewegen, kortom alles wat met ontladen te maken heeft. 

Trauma is eigen aan de mens en kent meerdere dimensies. Er is evolutionair trauma, dat inherent is aan het mens-zijn. Het zal wel ergens in het reptielenbrein te lokaliseren zijn. Over collectief trauma schreef Thomas Hübl veel interessants, onder meer het boek Healing Collective Trauma, A Process for Integrating our Intergenerational and Cultural Wounds (2021). Er is ook transgenerationeel trauma, waarbij het gaat over de afstammelingen van degene die het oorspronkelijke trauma heeft opgelopen. De afstammelingen zullen niet noodzakelijk dezelfde klachten of stoornissen ontwikkelen. Ze zullen wel kwetsbaarder zijn voor angst, stress en depressie. Trauma komt uiteraard ook in je systeem via de familieband. 

In den beginne 

Individueel trauma wordt doorgaans heel vroeg gevormd. Het begint al voor de geboorte. Een kind voelt bijvoorbeeld wanneer het niet gewenst is. Misschien brulde de vader tijdens de zwangerschap: ik wil dit niet. Een kind voelt dan al: ik besta eigenlijk niet want ik mag er niet zijn en toch ben ik er. Dit moet verscheurend zijn en dat kan het levenslang ook blijven. Het wordt later nog veel erger bij psychisch of seksueel misbruik. Nog zo’n dooddoener die ons klein houdt: je moet zwijgen als de grote mensen spreken. Dat krijg je dan keer op keer te horen. Het gevolg is dat je jezelf afschermt en onzichtbaar maakt. Je bent immers niet belangrijk genoeg in de ogen van diegenen van wie je afhankelijk bent. Of nog: wat jammer dat je een meisje bent. We hadden liever een jongetje gehad. Je gaat je daardoor misschien anders voordoen dan je bent, of je wordt ermee gepest, wat in de praktijk al te vaak voorkomt. Je hoort er niet echt bij. Je voelt je geïsoleerd. Vader kwam uit een autoritair gezin, mocht zelf geen kind zijn en is daardoor erg dominant. Jij moet als kind in de pas lopen. Je mag niet kinderlijk zijn. Gevolg: je slaat je kindertijd over. Uiteraard verloopt elk leven anders. 

“We weten dat er een verband bestaat tussen stress bij jonge kinderen en een verhoogd risico op chronische pijn op latere leeftijd. Vermoedelijk raken het afweersysteem en het stresssysteem fundamenteel ontregeld.”

Hans De Loof (farmacoloog UA) in Psyche&Brein (02/2020)

Veel vaker dan we denken doen we als kind ervaringen op die een kind niet hoort aan te kunnen, en ook niet aankan. Veel meer dan we zelf beseffen, wegens ons aller blinde vlek, ervaart het kinderbrein vele gebeurtenissen of situaties als levensbedreigend. Aangezien het brein dan nog niet ten volle is ontwikkeld, slaat het lichaam alle herinneringen op die op dat moment nog niet onder woorden te brengen zijn. Het lichaam en meer bepaald het zenuwstelsel bouwt een eigen geheugen op. The Body Keeps The Score (2014) zegt psychiater en trauma-expert Bessel van der Kolk. De impact van dit geheugen, onder de vorm van geblokkeerde energie, blijkt meestal pas veel later. Het boek is in het Nederlands vertaald als Traumasporen. Lees ook When The Body Says No, The Cost of Hidden Stress (2003) van Dr. Gabor Maté. 

“Trauma is the invisible force that shapes our lives. It shapes the way we live, the way we love and the way we make sense of the world. It is the root of our deepest wounds. Dr. Maté gives us a new vision: a trauma-informed society in which parents, teachers, physicians, policy-makers and legal personnel are not concerned with fixing behaviour, making diagnoses, suppressing symptoms and judging, but seek instead to understand the sources from which troubling behaviour and diseases spring in the wounded human soul. He points us to the path of individual and collective healing.”

Dr. Gabor Maté

Traumaletsels  

Wanneer een kind zijn behoeften niet of onvoldoende ziet ingevuld – via echte aanwezigheid, adequate emotionele respons en empathie – gaat het zich aanpassen om te kunnen overleven. Het neemt de positie in van ‘aangepast kind’ (transactionele analyse). Het kinderlijke besef dat zijn behoeften niet – of beter: nooit – zullen worden ingevuld, is de eigenlijke waarheid die het kind moet zien te hanteren. Deze waarheid staat voor de immense pijn die een kind onmogelijk kan verwerken. Niettemin is de pijn er. Dit is het moment waarop een kind een afweermechanisme bouwt, om de pijn netjes af te schermen, te verdringen en te ontkennen. In deze knotsgekke tijden is deze afweer heel vaak perfectionisme. Dit patroon biedt de perfecte beschutting tegen het gekwetste zelfbeeld en de pijn die ermee samengaat. 

Een mens kan heel wat traumaletsels oplopen: mentaal afwezig zijn, vluchten in altijd bezig zijn, compulsief gedrag, oncontroleerbare controledwang, prikkelbaarheid, AD(H)D, toxische schuld en schaamte, piekeren, perfectionisme (de heilige graal), uitstelgedrag, post-traumatische stress, pleasegedrag, voortdurend aandacht en adoratie zoeken, zelfverminking, anorexia, enzovoort. Ook burn-out past in dit schier eindeloze rijtje. Burn-out is het failliet van het afweermechanisme. De semantiek noemt zoiets een signaal met een betekenis. 

Afwezig zijn 

In de recente polyvagaaltheorie (Stephen Porges, 2011) stemt het afwezig of gedissocieerd zijn overeen met het ontbreken van de ventrale vagale modus van het zenuwstelsel. Volgens Porges houdt trauma je vast in een toestand van dorsale vagale ineenstorting. In deze toestand is er sprake van een verlaagd bewustzijn, waardoor er geen verbindend gesprek mogelijk is. Er stroomt onvoldoende energie door het systeem om zelfregulatie (verbinding met jezelf) of coregulatie (verbinding met anderen) mogelijk te maken. Dit mentaal afwezig zijn is de manier om je pijn niet te voelen. Het is een overlevingsmechanisme. Trauma verhindert je om echt te leven. Trauma is het ticket naar het rijk der levende doden. 

Afwezig in het hier en nu
Afwezig in het druk druk druk
Afwezig in het altijd bezig moeten zijn 
Afwezig in het streven naar perfectie 
Afwezig in de verdoving en verslaving 
Afwezig in de depressie 
Afwezig in het dwangmatig gedrag 
Afwezig in de onrealistische verwachtingen 
Afwezig in de woede-uitbarstingen 
Afwezig in het zelfverwijt of zelfbeklag 

“Trauma tast ons vermogen aan om contact met anderen aan te gaan, doordat patronen voor verbinding worden vervangen door patronen voor bescherming. Als die vroegkinderlijke adaptieve overlevingspatronen niet worden opgelost, veranderen ze in gewoontepatronen van het autonome zenuwstelsel.”

Deb Dana

Veilige verbinding

De evolutie leert dat een mens niet alleen kan (over)leven. Vandaar dat het ook zo pijnlijk is om je echt alleen te voelen in deze wereld. Het menselijk organisme is zo ‘bedraad’ om veiligheid te zoeken in de aanwezigheid van de andere. Aanwezigheid is de voorwaarde, de conditio sine qua non van het leven. Alleen in die veilige aanwezigheid van de ander is de mens in staat om de eigen traumatische pijn te voelen. Voelen is ontladen en helen. Zolang je deze pijn niet hebt ontladen, gaat het leven aan je neus voorbij. Maar wees gerust, je lichaam zal je wel regelmatig, misschien elke dag, op het appel roepen. Tot je misschien totaal uitgeput zult moeten toegeven: ik kan niet meer. 

Onzichtbaar stapelt elke mens traumatische pijn op. We hebben allemaal meelevende getuigen nodig. Het pijnlijkste om te (ver)dragen is misschien zelfs wanneer de pijn niet wordt gezien. We hebben het allemaal nodig dat iemand onze pijn ziet en (h)erkent. Zo niet blijven we eeuwig gevangen zitten in de rol van eenzame getuige van de eigen pijn. Slechts door bewustwording van de patronen die de traumatische pijn afschermen, kan het zenuwstelsel er ruimte omheen beginnen te creëren. Hier begint de weg van de bevrijding. Het is de basis van veel therapeutische technieken maar het is ook de basis van het mens-zijn. 

Op mijn leeftijd – Finding Meaning In The Second Half Of Life (James Hollis, 2005) – maak ik er een missie van om mensen de veiligheid en het vertrouwen te geven zodat ze hun traumatische pijn kunnen delen en helen. Dit is de bevrijdende weg van het overleven naar het echte leven. Laat je overigens niet wijsmaken dat de zogenoemde spiritual bypassing je ook maar een meter verder brengt op dit pad. Geen mens kan de traumatische pijn omzeilen door plots het spirituele licht te zien. Spirituele goeroes denken toch in de eerste plaats aan de eigen portefeuille.

Delen:

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze website gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Gerelateerd

Boek hier je afspraak

Loading...

Get your first free online consultation

Bibendum neque egestas congue quisque egestas diam. Laoreet id donec ultrices tincidunt arcu non sodales neque