Een werkverslaafde is iemand die zich inmetselt in zijn werk, er geen afstand van kan nemen en niet stopt tot de perfectie is bereikt. Dus nooit stopt, of toch slechts af en toe, om wat bij te slapen bijvoorbeeld. Wist je dat werkverslaving geworteld is in vroegkinderlijk traumatische stress en dat deze etterbuil vroeg of laat openbarst in een burn-out?
Workaholic is het woord dat we meestal bezigen. Het is de titel die we vlotjes uitdelen om niet zelf in de spiegel te hoeven kijken. Het woord is de samentrekking van work en alcoholic. Naar analogie van alcoholic (alcoholverslaafde) kun je workaholic dus vrij vertalen als werkverslaafde.
Natuurlijk is er niets verkeerds met hard werken. Thuis heb ik niets anders gezien dan hard labeur. Een andere tijd. De stress droop er onmiddellijk af, samen met het parelende zweet. De stress kreeg zelfs niet de kans om te blijven zitten en te verzuren. Het sterke lijf was afgetraind door de fysieke arbeid. Natuurlijk was het harde werken ook compensatie: gezien willen worden, een uitdrukking van vroegkinderlijke pijn. Thuis zag ik verder geen enkele verslaving, behalve dan bij de talrijke klanten die hun verdriet kwamen verdrinken in ons dorpscafé. Intussen speelde ik tapbiljart en gaf mijn ogen de kost.
Op de keper beschouwd is er ook niets loos met workaholisme op voorwaarde dat het gaat om je passie beleven. Ikzelf ben ook voortdurend bezig met mijn werk – elke familie heeft een collectief onbewuste – omdat het nu eenmaal dat is wat ik wil doen, en omdat ik ergens ook denk een steen in de rivier te kunnen verleggen. Een passie voelt niet als werken. Je krijgt er energie van. Een werkverslaving kost energie. Groot verschil. Trouwens, in de aanloop naar een burn-out lijkt er ineens meer energie voorradig. Het wijst erop dat iemand al zijn reserves opgebruikt om te kunnen doorgaan. Zelf merk je het niet, tot de crash erop volgt. Burn-out.
“Addiction is any repeated behaviour, substance-related or not, in which a person feels compelled to persist, regardless of its negative impact on his life and the lives of others.”
Dr. Gabor Maté
Een werkverslaving is obsessief-compulsief, of unstoppable, zoals wel eens gesuggereerd wordt in sluwe marketing. Bij een verslaving is er geen keuze meer en ook geen ruimte voor iets anders, zoals daar zijn: voldoende rust nemen en ontspannen. Volgens sommigen is het zelfs een psychische stoornis (Bryan Robinson, 2014). Wat volgens mij dan weer wijst op de populaire drang om labels zoals postzegels te plakken, typisch voor een sterk gemedicaliseerde samenleving zoals de onze. Een stoornis wordt al gauw gezien als een ziekte, die gemakshalve met medicatie de kop wordt ingedrukt. Zo wordt meteen ook het westers schuldmodel in stelling gebracht: eigen schuld dikke bult, zegt men dan, of hoe is het toch mogelijk, klinkt het verwijtend, en waarom stop je daar niet gewoon mee! Resultaat: wie verslaafd is voelt zich andermaal niet begrepen.
Werkverslaving gaat meestal gepaard met perfectionisme. Dat is ook logisch. Het is echter geen oorzaak-gevolg, wel een correlatie. Hun wortels zijn dezelfde. Perfectionisme wordt in de kinderjaren geïnstalleerd als een noodzakelijk overlevingsmechanisme, een onbewust gestuurd gedragspatroon, met de bedoeling om de pijn die voortkomt uit vroegkinderlijk traumatische stress niet te hoeven voelen. Vergeet niet dat een kind vele ervaringen of het gebrek eraan als emotioneel levensbedreigend interpreteert. Een kind kan deze pijn op dat moment niet verwerken, en toch wil het overleven in de context waarvan het totaal afhankelijk is. Twee mechanismen treden in werking: verdringing en ontkenning. In het bewustzijn ontstaan afgesplitste en beschermende delen, en niemand kan dit zien! Het resultaat is polarisatie in het hoofd.
Deze mechanismen hebben in se niets met jezelf te maken. Ze worden automatisch geactiveerd zodat het menselijk organisme kan overleven. Het is bij iedereen zo. Hopelijk kan dit besef het gevoel van schuld en schaamte dat eruit voortvloeit, wat milder maken voor jezelf. Hopelijk is het zo. Je kunt uiteraard ook kiezen om er verder aan te werken. Call me.
Vroegkinderlijk trauma als oorzaak, perfectionisme als overlevingsmechanisme en werkverslaving of andere verslavingen als zichtbaar gevolg, dat is in een notendop de samenhang. De verslaving verdwijnt gaandeweg wanneer om te beginnen de ontkenning wordt doorprikt. Uit de recente polyvagaal-theorie weten we ook dat trauma zowel verlammende als compulsieve reacties van het zenuwstelsel genereert.
De pijn die gepaard gaat met vroegkinderlijk trauma, zit gevangen in het zenuwstelsel. De pijn doet je voortdurend de duvel aan en lokt mentale verlamming en/of compulsief gedrag uit.
“Ask not WHY the addiction, ask WHY the pain?!”
Dr. Gabor Maté
Is een werkverslaving wel een echte verslaving?
Ja, een werkverslaving voldoet aan alle criteria van een echte verslaving. Eén, wie verslaafd is aan het werk is gebiologeerd en gepreoccupeerd met het werk. Hij of zij ervaart een soort roes, net zoals bij andere verslavingen. Twee, het corrigerende denken wordt telkens uitgeschakeld wanneer je in overdrive gaat, met een verlies aan controle over het gedrag tot gevolg. Drie, wie verslaafd is volhardt in de boosheid, ondanks het harde bewijs van de fysieke en mentale schade. Vier, wanneer het object van de verslaving – medicatie, een activiteit of hier werk – niet onmiddellijk beschikbaar is, loopt een verslaafde de muren op, uit ontgoocheling, ergernis of intense hunkering.
Een werkverslaafde wordt heen en weer geslingerd tussen roes en opwinding aan de ene kant, schuldgevoelens en faalangst aan de andere kant. Zelden of nooit is het verslaafde brein in rust. Zonder rust (in het hier en nu) is er geen helder denken.
Zijn we niet allemaal verslaafd?
Dat zijn we zeker. Er zijn in de buitenwereld ook duizend en één middelen voorhanden die verslavend werken (no pun intended). Het hele westerse industriemodel is gericht op verslaving, excuseer welvaart. Naast alle verdovende middelen (medicatie, pijnstillers, alcohol, te veel om op te noemen) zijn er ook de minder voor de hand liggende verslavingen: denken, werken, aandacht, macht, status, concurrentie, economische groei, et cetera, en uiteraard alle mogelijke combinaties.
- Om de pijn niet te hoeven voelen zoeken we alle heil in het denken. Of andersom, zolang we maar kunnen denken tot we een ons wegen, hoeven we niets te voelen. Het is te pijnlijk.
- Niet meer (kunnen) voelen is geen bewuste keuze. Het is een vorm van zelfbescherming. De onderliggende pijn is zo fel dat ze doodsangst inboezemt. Doodsangst laat niet toe om de kinderlijke pijn alsnog te voelen. Nochtans is dit de uitweg.
- Een kinderlichaam laat de pijn soms zien (automutilatie) en ook weer niet, want een kind doet er alles aan om de pijn te verbergen (schaamte).
- Een kind kan maar overleven in totale afhankelijkheid maar ook als volwassene blijven we afhankelijk van de buitenwereld. Dit maakt kwetsbaar want de buitenwereld is in handen van kapitaalkrachtige en machtige lobbygroepen. Zij hebben er alle belang bij om ons gevangen te houden in slaafse en verslavende afhankelijkheid.
- Omdat er in de kinderjaren heel vaak te weinig echte aandacht en echte aanwezigheid was, zal het aandacht vragen een bijzonder hardnekkige want onbewuste drijfveer blijven.
“Addiction floods in where self-knowledge – and therefore divine knowledge – are missing. To fill the unendurable void, we become attached to things of the world that cannot possibly compensate us for the loss of who we are.”
Dr. Gabor Maté
We zijn verslaafd aan zowat alles, met dank aan het systeem dat we zelf ontworpen hebben. Onder meer daarover en over de echte oorzaak van de vele verslavingen gaat de film Zeitgeist: Moving Forward (2011) van regisseur Peter Joseph. Dr. Gabor Maté, die wat mij betreft de Nobelprijs verdient, speelt er een prominente rol in. Hij legt alle misverstanden bloot en ontkracht de visie dat verslaving genetisch bepaald zou zijn. Het gaat over epigenetica en zoveel meer.
Om uit de vicieuze cirkel van de verslaving te ontsnappen is in de eerste plaats een mededogende (compassionate) onderzoekende houding vereist. Call me.
Appearances are deceiving
We zien wat we zien. We zien niet wat we niet zien. We zien bijvoorbeeld niet wat er in het bewustzijn van een kind gebeurt, als gevolg van de omstandigheden waarin het opgroeit. We denken dat we het zien, en zo blijven we elkaars blinde vlek doorgeven, waardoor we generatie na generatie met telkens dezelfde issues geconfronteerd worden.
