Moet je het leven eerst ervaren hebben om er iets zinvols over te kunnen en mogen vertellen? Het zou een retorische vraag kunnen zijn.
Geloven in de kracht van lived experience (levenservaring) impliceert dat je de gebeurtenissen in het leven zelf aan de lijve wilt ervaren om er iets uit te kunnen leren. Levenservaring staat in dat verband tegenover kennis en boekenwijsheid – het ene sluit natuurlijk het andere niet uit. Het is wellicht niet toevallig dat er in deze tijden vele zogenoemde ervaringsdeskundigen rechtstaan. De wereld van de coaches wordt erdoor aangestoken. Nadenkertje.
Levenservaring geeft je natuurlijk een vaste voet aan de grond maar is er geen andere weg denkbaar? We kunnen toch niet ontkennen dat we soms zulke harde lessen te verduren krijgen dat we onderweg behoorlijk wat averij oplopen. Denk maar aan die ene toxische relatie die er teveel aan was, die je op een haar na helemaal onderuit heeft gehaald. Denk ook aan de vele problemen van deze tijd, het hoge aantal burn-outs, mentale klachten, depressies et cetera. Valt er iets van dit lijden te voorkomen?
De vraag brengt ons vanzelf op het domein van de preventie. Helaas, de preventieve aanpak staat haaks op de huidige alomtegenwoordige benadering in de verschillende domeinen van de samenleving: redden wat er te redden valt, brandjes blussen, achter de feiten aanlopen, vijgen na Pasen, alle hens aan dek, pompen of verzuipen, een doekje voor het bloeden, een pleister op een houten been, huilen met de pet op. De Nederlandse taal is rijk aan uitdrukkingen om mislukkingen te capteren.
Er moet toch een andere weg zijn en die is er ook: de weg van het inzicht. Inzicht verwerven is de beste preventie. Je hoeft niet per se met je kop tegen de muur te lopen om te beseffen dat er een muur staat waar je beter niet tegen botst.
Het onderwijs schiet daarin schromelijk tekort, maar niet alleen het onderwijs. Vele domeinen zitten vast in de modder van een eenzijdige, specialistische, eendimensionale visie. Er is geen tijd. Er is geen geld. Er is geen inzicht. De raakvlakken tussen de verschillende disciplines worden niet benut. Psycho-educatie is in dit vlakke land zo goed als onbestaande, waardoor we vrijwel uitsluitend zijn aangewezen op levenservaring. Jonge mensen blijven op hun honger zitten en moeten het zelf maar zien te redden. Wij hebben ook ons plan moeten trekken, klinkt het bij de ouden van geest.
Uitzicht op inzicht houdt in dat je de tijd krijgt om onder meer te mogen inzien …
- Dat we van nature geneigd zijn om de eigen pijn te verdoven waardoor we aan van alles verslaafd kunnen geraken
- Dat we op het diepmenselijke niveau allemaal op zoek zijn naar geluk
- Dat we beperkende patronen van de vorige generatie(s) blindelings verderzetten
- Dat we beter móeten doen dan vader en moeder en daardoor aan onszelf voorbij lopen
- Dat we ons te makkelijk laten misleiden door gewiekste lege mensen en zichtbare leeghoofden
- Dat zelfkennis het begin is van alle wijsheid, wist Socrates al
- Dat we van ons oude wijze zelf doorgaans hetzelfde advies te horen krijgen wanneer het einde in zicht is: “Ik wou dat ik de moed had gehad om een leven te leiden trouw aan mezelf, niet het leven dat anderen van me verwachtten.” – Bronnie Ware, The Top Five Regrets of the Dying (2012)
Koppel het laatste terug aan het eerste, en bedenk: wat maakt dat we op steeds groter schaal de eigen existentiële pijn moeten verdoven? Verdoving, zelfmedicatie en verslaving nemen in deze tijden gigantische proporties aan. Naar mijn bescheiden mening is er minder nood aan oordeel en strijd dan wel aan mededogen en herstel. Met strijd verwijs ik naar de alomtegenwoordige symptoombestrijding. In onze cultuur wordt de oorzaak der dingen niet aangeraakt maar wel met man en macht verder onderdrukt. De kinderlijk ingenieuze waarom-vraag wordt niet meer gesteld. Er zijn er altijd die er garen bij spinnen.
Wat ik me ook nog afvraag. Bestaat er een verband tussen de existentiële pijn die elke mens ervaart en de gedachte of het verlangen (zie hierboven) “om een leven te leiden trouw aan mezelf.” Is het niet de mogelijke spreidstand tussen beide die ons momenteel verlamt en destabiliseert? Kan het ontbreken van een gulden middenweg ons in een burn-out doen belanden? Nadenkertje.
Verandert het voorgaande ook maar iets aan de toestand in de wereld? Natuurlijk niet. Misschien wel aan je innerlijke wereld. Het zal volgens mij overigens alsmaar belangrijker worden om jezelf te bevrijden, om mentaal sterk te staan, om bestand te zijn tegen wat er nog allemaal op ons afkomt.
